A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

vafo tid an  
(1598-y. 8-fevral) keyin ayirm achilik harakati avj oldi. U ning 
o 'g 'li va
206

---

taxt vorisi A bdulm o'm inning hukm ronligi olti oydan (1598-y. fevral-iyul) 
nariga o'tm adi. U ndan keyin xon ko'tarilgan M irm uham m ad soniy (1598— 
1601) esa nom igagina xon hisoblanib, aslida hokim iyat nufuzli katta yer 
egalari qo'liga o ‘tib qoldi. Bu vaqtda qozoq xonlari va sultonlarining 
M ovarounnahr ustiga bosqinchilik yurishlari kuchaydi. U lar 1599 va 1600- 
yillari Toshkent, Jizzax, Sam arqand va M iyonqolgacha bostirib kirib, o ‘troq 
aholini talon-taroj qildilar. Janubdan esa E ron hukm dorlari yurtim izga 
tahdid sola boshladilar.
M ana shunday bir sharoitda m ovarounnahriik yirik yer-suv egalari 
ruhoniylar va zodagonlar bilan til biriktirib, J o ‘jixonning o ‘n uchinchi o ‘g ‘li 
To‘qay T em ur naslidan bo'lgan Y orm uham m adxonni taxtga o ‘tqizdilar. 
Yangi sulola tarixda Ashtarxoniylar (1601—1785) nom i bilan m ashhur1.
6 .2 . Fors tilidagi manbalar
6 .2 .1 . «Fathnom a»
“ F ath n o m a” nom li tarixiy mavzudagi sh e ’riy doston muallifi M ulla 
Shodiydir. U ning hayoti va ilmiy — adabiy faoliyotiga oid m a’lum otlar 
juda kam. Shayboniyxonning inisi M ahm u d Sulton xizm atida bo'lganligi 
va uning topshirig‘i bilan o ’zining “ F a th n o m a ” dostonini yozganligi, 
uni 1502-yili tugatgan bo’lib, ayni shu davrda 55 yoshda b o’lganligi 
m a’lum , xolos.
“ F athnom a” tarixiy doston bo'lib, unda Shayboniyxon tavallud topgan 
1451-yildan to Dashti qipchoq o ’zbeklari to m o n id a n Sam arqandning 
istilo etilishi, so’nggi m arta 1501-yil iyun oyigacha bo’lgan asosiy ijtimoiy- 
siyosiy voqealar keng yoritilgan. X orazm va uning U rganch, Vazir va 
A doq s in g a ri s h a h a r la r i, D a sh ti q i p c h o q n in g a h o lis i, x u su san
m ang'itlam ingturish-turm ushi, shuningdek, Shayboniyxon askariarining 
Turkiston, A ndijon, Buxoro, Dabusiya va Q arshi viloyatlarini ishg’ol 
qilganliklari haqida qim m atli m a’lu m o tlar mavjud.
Asar hozircha bironta tilga tarjim a qilinm agan. U ning q o ’lyozma 
nusxalari ko’pgina m am lakatlam ing kutubxonalarida saqlanadi. Rossiya 
va M D H m am lakatlarida “ F ath n o m a” dostonining beshta qo'lyozm asi 
m avjud. B u la rd a n ik k ita si S a n k t - P e te r b u r g D a v la t u n iv e rs ite ti 
kutubxonasida, ikkitasi D ushanbeda va bittasi O 'z R FA Sharqshunoslik 
institutida (И н в . № 5369) saqlanadi. T oshkentdagi qo'ly ozm a juda 
qimmatli bo'lib, XVI asrda ko'chirilgan va u turli mavzudagi 9 ta ajoyib 
miniatyura bilan bezatilgan.
Asli Xoji tarxon A straxonlik bo'lgan lari u ch u n sulola sh u n d a y atalgan.