А д м а д ж о н с о л и е в, а б д у м а л и к у с м о н о в

Хамма в а ^ т д у ко н ла р ва о м б ор л ар буйича хар хил т о в ар ту- 
рининг з ахи р ас и тугрисида, утган ва ^озирги д а в р да г и савдо- 
нинг бир кунл ик ва х а ф т а л и к х а ж м и туг рисида м а ъ л у м о т л а р
олиш имкониятиии беради. М а ъ л у м о т л а р
б ан к и д а о м б ор ла р
буйича таъ ми нл ов чи томонидан б у ю р т м а л а р н и нг ва х;ар ^ а н д а й
т о в ар цолдигииинг с а ^ л а н а ё т г а н жо йи тугрисида м а ъ л у м о т л а р
булади. М а ъ л у м о т л а р б а н ки да н м а ъ л у м о т олишни вид еоте р­
ми н а л ^ у р и л м а л а р и т а ъ м и нл а й д и . М а ъ л у м о т л а р б а н ки да сац- 
л а на ё т г а н м а ъ л у м о т л а р ^ а ж м и са вдо 
фи рмас и
х а р и д о р л а р и
учун т о в а р л а р савдоси ^ажмига тула мос равишда таъ ми нл ов - 
ч и л а р г а товар е тк аз и б бериш учун б уюрт ма бериш имкониятини 
беради. Ахборот нигиш ва к а йт а и шл аш н ин г
бундай 
тизими 
с а вдо ф и рм а л а р и н и н г юцори си фа т л и б у юр т ма л ар ин и т а ъ м и н ­
л ай ди . Б у тизимни ^ у л л а с а
с а вд о к о р х о н ал а р и д а т о в а р л а р ­
нинг к е ра г ида н орти^ча з а х и р а л а р и ^осил б ул ма й д и ва ул ар ­
нинг узлуксиз сотилиши т а ъ м и н л а н а д и .
Т ов ар ла р н ин г сотилиши ва з а х и р а л а р и т угр исида а х б ор от ­
л а р ту п ла ш ва к а йт а и ш л а ш
тизими 
^ондирилган, т ал а б н и
у р ганишнинг идеал т изимидир. Э Д М ва махсус ка сс а термин- 
л ар ин ин г кенг к у л а м д а жо ри й ^и л ин и ши бизнинг м а м л а к а т и -
ми зд а хам техника р ивожининг к е л а ж а к й у н а л и ш л а р и д а н би- 
ридир.
К рнд и рил г ан т а л а б (то в ар ла р н и н г сотилиши) 
д у к о н ла р да
т урли хил у су л л а р б илан хисобга олинади. Б у н д а й ^исоб учун 
и нв ен та р и за ци я м а т е р и а л л а р и , т ов ар ч ек л а р и ва б ош^ а махсус 
у ю шт ир и л г ан к у з а т и ш л а р д а н ф о й д а л а н и л а д и .
И н в е н т а р и з а ц ия я к ун л а р и буйича сотилган т о в а р л а р н и х и ­
собга олиш утган д а в р б ил а н кейингисини с о л и шти р и ш о р ^ а л ч
т ов а р л ар н и н г бир кунлик у рт а ч а а й л а н и ш и топиб олинади.
Б у усул дан ф о й д а л а н и ш д а и н в е н та р и з а ци я хУж ж а т и б уйи­
ча д а в р бошидаги т о в а р л а р ц ° л Дирига юк хати ва б ош ц а ки- 
рнм х у ж ж а т л а р и асосида ке либ т у шг а н т о в а р л а р ^уши ла д и.
Досил булган йигиндидан и нв ен та р из а ци я 
х у ж ж а т и
буйича 
д а в р охиридаги т о в а р л а р колдиги сони ва суммаси олиб таш- 
л ан ад и.
Бу усул товарнинг б аъ з и б е л ги л ар и г а к а р а б (ранги, и ш л а б
ч п^ а рг ан корхона, ва хоказо) т а л а б т арк иб и ни юз а г а ч ик ар и ш 
имкониятини бермайди, чунки бу б е л ги л ар о д а т д а и нв ен та р и­
з а ц и я р у й х а т л ар и д а ва кириш х у ж ж а т л а р и д а акс э ттири л май -
ди.
Т о в а р ла рн ин г зах и ра с и ва келиб ту ши ши тугр и си да г и ж о ­
рий м а ъ л у м о т л а р буйича сотишни хисобга 
олиш, т ов арн ин г 
и нв е н т ари з а ци я р у й х а т л ар и д а акс э т м а й ди г а н б е л г и л ар и г а i\a- 
р а б б а ж а р и л г а н (крндирилг ан) 
т а л а б
тар к иб ини 
^ р г а н и ш
в а ц ти д а а м а л г а оширила ди.
Б у усулни ^ у л л а ш кузатиш, т а ж р и б а у тка з иш, к у з д а тутил-

---

ган д ук о н л а р д а г и т о в а р л а р з а^ ир ас и ни н г хисобга 
о л иш д а в ­
ри бошидаги 
х а ж м л а Р и н и
ж о р и й с ур ат да
а н и ^ л а ш н и т а л а б
Хилади. Б у з а ^ и р а л а р г а ке либ т ушг ан т о в ар л ар ^ у ши ла д и ва 
Хосил булг ан йириндидан хисобга олиш дав ри охиридаг и за- 
х и р а л а р олиб т а ш л а н а д и . К у з а т и ш д а в ри д аг и сотув (савдо) 
ми^дори х а ж м и т о в а р л ар н и н г бир кунл ик 5'ртача сотилишини 
хисоб у тк а зи л га н айр им т о в а р л а р турининг умумий сотув х а ж- 
мига нисбатан с о л иш т и р м а х а ж м и н и ^ ис об л а ш имконини бера- 
ди.
Сотишни т ов ар ч ек л а р и ёки тов ар ё р л и х ла р и буйича хисоб­
га олиш х а р ид га соту в ч ил ар т омонида н б ер ил а ди га н ч екл ар
буйича 
х аХ 
т у л а н ад и га н
д у к о н ла р да
ёки 
махсус 
ё р л и к л а р
б ил а н т а ъ м и н л а н г а н т о в а р л а р буйича б а ж а р и л а д и . Тов ар ёр- 
л и ^ л а р и н и т у л д ир и ш д а сотувчилар хисобга олиш учун кузда 
т у ти л га н б ар ча т ов ар б ел г нл а рин и
ёзиб цуядилар.
Кузатув 
( т а ж р и б а ) д ав р и т у г а г а н д а н сунг ч екл ар ва ё р л и ^ л а р н и хи ­
собга олиш учун к у з да тутилган б ел г ил а р (код) буйича гурух- 
л а р г а а ж р а т и л а д и ва н а т и ж а ч ик ари ла ди . Ч е к л а р г а ёзишни 
с о д д а л а ш т и р и ш м а х с а д и д а тов ар б ел г ил а ри ша рт л и бел гил а р 
(шифр р а ^ а м л а р и ) о р ха ли и фо да ла н ад и.
Б а ъ з и бир с а но а т к о р х он ал ар и уз ма ^с у ло тл ар ин и махсус 
ё р л и к л а р б илан т а ъ м и нл а й д и . Сотиш пайт ида у л а р олиб холи- 
ниб йигилади. М а ъ л у м в ах т \ п т а н д а н сунг ё р л и к л а р г урухлар- 
га а ж р а т и л а д и ва хисобга олиш б ел г ил а ри буйича н а т и ж а л а р
чик арила ди.
Т ов ар сотилишини к ун да л ик руйхатг а олиш усули хисобга 
о л и ш бичими, ранги, у л ча м л а р и б илан ф а р к цилувчи 
бир хил 
номли т о в а р л а р г а б улг а н т ал а бн и у рг ан и ш учун а м а л г а оши- 
рилади. Бу нд а й усул б ил ан хисобга о л иш д а
сотувчининг 
иш 
жойи, кунл ик сотув учун ета рл и мик д ор д а хисобга ол иш учун 
к у з д а тутилга н м а ъ л у м т о в а р л а р т у р л ар и б ил ан т а ъ м и н л а н а -
ди. И ш куни охирида цолган т о в а р л а р с а н а л а д и ва ха Р бир 
тов ар турининг ку н л ик сотилиши а ш щ л а н а д и . Н а т и ж а ж а д в а л
к у р ин ишид а ёзилади.
Т о в а р л а р сотилишини махсус к а р т о ч к а л а р буйича хисобга 
ол иш у зо ^ в а х т д а в о м и д а к а р т о ч к а л а р г а ке лт и р ил аё т га н т о в а р ­
л а р ва ц о лд и^ л ар ни ёзиб бориш о р х ал и 
у тка з ил а ди . Бу н да й 
к а р т о ч к а л а р буйича, аг ар хисоб йил буйи у т к а з ил а д и г а н б у л ­
са, ф а ^ а т г и н а сотувнинг, х а >кми туррисида эмас, б ал ки т а л а б ­
нинг фа с ли й (мав сумий) т е б р ан и ш л а р и туррисида хам фикр 
юритиш мумкин булади. Ф а ^ а т к уз а тиш д а в ри д а т о в ар турла- 
рининг х а м м а с и у зл у кс из сотувда б улг а нд агина,