А. Э. Тангиров бизнес ижроси ва
Download 1.91 Mb. Pdf ko'rish
|
Тангиров Наширдаги Ўқув қўл 250 бет
|
Назорат саволлари 1. Корхонанинг малакага асосланган (“3D”) бизнес моделининг моҳиятини асослаб беринг. 2. Корхонанинг малакага асосланган (“3D”) бизнес моделининг асосий элементларини номланг ва тавсифланг. 3. “Компетенсия” ва “компетентлик” атамаларининг асосий фарқлари нимада? 4. Компетенция таркибини тавсифлаб беринг. 5. Стандарт компетенциянинг хусусиятларини санаб беринг. 6. Корхона компетенциялари ва шахсий компетенциялар ўртасидаги фарқ нима? 7. Корхонанинг асосий компетенсияси хусусиятларини кенгайтириш. 8. Корхона фаолияти учун ички шароитларни тавсифланг. 9. “3D” бизнес моделининг моҳиятини асослаб беринг. 10. “3D” бизнес моделининг ўзагини ташкил этувчи асосий элементларнинг асосий фарқловчи хусусиятларини санаб ўтинг. 11. Қобилиятлар ва имкониятлар ўртасидаги асосий фарқларни асослаб беринг. 12. Компетенцияга асосланган (“3D”) бизнес моделини шакллантиришнинг асосий босқичлари нималардан иборат. 162 XIV БОБ. КОМПАНИЯЛАРДА БИЗНЕС-МОДЕЛИДАН ФОЙДАЛАНИШ ТАЖРИБАЛАРИ 14.1. Бизнес-моделини яратиш ва унинг аҳамияти. Бизнес-модели - бу компания муваффақиятининг асосий омилларини баҳолашга ёрдам берадиган бизнеснинг мантиқий, схематик тавсифи. Бизнес-модели - бу фақат ташкилотнинг бошқарув жамоаси ишлаб чиқиши мумкин бўлган ўзига хос ташкилий ҳақиқатдир. Бу узоқ муддатли бўлиши ва саволларга жавоб бериши керак: ким билан? нима? қаерда? қандай тезлик ва миқёсда? каби. Бизнесни моделлаштиришнинг мақсади компания фаолиятининг ишончли, визуал ва тушунарли тавсифини яратишдир. Бу маълум қоидаларга мувофиқ тайёрланган чизилган, диаграмма, уч ўлчамли модел бўлиши мумкин. Энг муҳими, тушунарлилик ва қўлланилиши. Бизнес-модели - бу компания қандай қилиб мижозни танлаши, ўз таклифларини шакллантириш ва фарқлаш, ресурсларни тақсимлаш, ўз ичида қандай вазифаларни бажариши мумкинлигини ва бунинг учун ташқи мутахассисларни жалб қилиш, бозорга кириш, истеъмолчи учун қиймат яратиш ва ундан олади фойда ва бошқалар. Компаниялар маҳсулот, хизматлар ёки технологияларни таклиф қилишлари мумкин, аммо бу таклиф компаниянинг бизнес-моделини ташкил этувчи мураккаб фаолият ва муносабатлар тизимига асосланади. Бизнес-модели - бу ташкилот қандай қилиб пул топиши (ёки ишлаш нияти)нинг ифодасидир. Бизнес-модели ташкилотнинг турли мижозларга тақдим этадиган қийматини тавсифлайди, ташкилотнинг имкониятларини, ушбу қийматни яратиш, илгари суриш ва мижозларга етказиш учун зарур бўлган шериклар рўйхатини, барқарор даромад оқимларини яратиш учун зарур бўлган капитал муносабатларини акс эттиради. Компаниянинг бизнес- модели - бу компания қиймат яратиш ва фойда олиш учун фойдаланадиган усул. Кўпроқ ички жараёнлар/ролларга йўналтирилган бизнес-моделини аниқлашнинг иккинчи ёндашувини акс эттирувчи мисол қуйида келтирилган. Бизнес модели - корхонанинг маълум бир аниқликка эга бўлган мураккаб тизим сифатида тавсифи. Бизнес-модели доирасида барча объектлар (объектлар), жараёнлар, операцияларни бажариш 163 қоидалари, мавжуд ривожланиш стратегияси, шунингдек, тизим фаолияти самарадорлигини баҳолаш мезонлари кўрсатилади. Бизнес-моделни ифодалаш шакли ва уни деталлаштириш даражаси моделлаштириш мақсадлари ва қабул қилинган нуқтаи назар билан белгиланади. Бизнес- моделини белгилашда ушбу атаманинг мазмунини белгиловчи хусусиятлар тўплами анча кенг бўлиши мумкин. Шу билан бирга, ҳар қандай компаниянинг бизнес- моделининг мазмунини белгилайдиган асосий элементлари: компания ўз маҳсулоти ва хизматларидан келиб чиқиб таклиф қиладиган ташқи мижозлар учун қиймат; етказиб берувчилар ва мақсадли мижозларни, шунингдек қиймат занжирларини ўз ичига олган ушбу қийматни яратиш тизими; компания қиймат яратиш учун фойдаланадиган активлар; компаниянинг молиявий модели, бу унинг харажатлари таркибини ҳам, фойда олиш йўлларини ҳам белгилайди. Бизнес-моделларини яратиш Яхши қурилган бизнес-модели муваффақиятли бизнеснинг калитидир. Афсуски, кўпчилик ўз фаолиятини аниқ режасиз бошлайди, унда барча позициялар, талаблар ва кутилган натижалар аниқланган ва ўйланган. Бизнес-моделларини яратиш алоҳида фан бўлиб, диққат билан ўрганиш ва амалиётни талаб қилади. Бизнесни моделлаштириш ҳар доим жуда кўп вақт талаб қиладиган жараён бўлиб келган. Улар билан ушбу фаолиятга кўп вақт ва куч сарфлайдиган мутахассислар шуғулланиши керак. Гап шундаки, бизнес-моделларини қуриш бизнесга таъсир қилувчи ташқи ва ички омилларни доимий ўрганишга асосланади. Бозор тенденциялари, биз билганимиздек, ҳар куни ўзгариб туради, шунинг учун фойдали бўлган бир нарсага ёпишиб олиш қийин. Биринчидан, бизнес-моделини яратиш режасини кўриб чиқайлик. Бу "пойдевор" сифатида қабул қилиниши мумкин бўлган энг кўп қиррали режадир. Моделларингизни яратиш жараёнида сиз ўзингизнинг бизнесингиз учун нимани эътиборга олиш муҳимлигини ўзингиз аниқлайсиз. 1. Эътиборга олиш керак бўлган биринчи нарса - бозорни кенг қамровли маркетинг тадқиқотлари. Қайси йўналишда ҳаракат қилишни ва бизнесингиз бозор талабларига қандай жавоб беришини аниқлашингиз керак. 2. Барча жорий харажатларни тахмин қилиш керак. Бундан ташқари, ҳар бир кичик нарсани ҳисобга олган ҳолда, уларни 164 босқичма-босқич ёзиш яхшироқдир. Бизнес-моделларини яратиш "тахминан" деган сўзини истисно қилади. Бу аниқ фан, шунинг учун у фақат аниқ мақсадларни ўрганади. 3. Инвестицияларни жалб қилиш схемасини ишлаб чиқиш ва инвестисия эҳтиёжларини баҳолаш зарур. Ҳар бир тадбиркор тушуниши керакки, бизнесга ташқи омиллар таъсир қилмасдан олдинга силжиш жуда қийин. Сиз фаолияти ноаниқ биладиган инвесторларни жалб қилмаслигингиз керак. Бунинг учун сизга мос келадиган, бизнес учун фойдали ва хавфсиз вариантларни танлашингиз мумкин бўлган базани яратиш муҳимдир. 4. Рискларни баҳолаш бизнес-моделларини яратишда энг муҳим нуқталардан биридир. Бизнес ва хавф иккита тушунчадир, уларни бир-биридан ажратиб бўлмайди. Хатарларни баҳолаш асосий бизнес қоидаси асосида ҳисобланади: мумкин бўлган молиявий зарар бизнесменнинг молиявий имкониятларидан ошмаслиги керак. Оддий қилиб айтганда, банкрот бўлишга ҳаққингиз йўқ. 5. Сиз товар ва хизматларни тақдим этаётган аудиторияни ўрганиш. Бу ерда истеъмолчи талабини эмас, балки истеъмолчининг молиявий қобилиятини ҳисобга олиш муҳимдир. Оддий истеъмолчи бир килограмм олма сотиб олишга қурби етмайдиган дўконда ананас сотмайсиз, тўғрими? Шунинг учун сиз ўз хизматларингизни ёки маҳсулотингизни сотмоқчи бўлган ҳудудингизни ҳам таҳлил қилишингиз керак. Бизнес-моделларини яратиш, маълум даражада, умумий махражга келмасангиз ва танлов ва мақсад ҳақида қарор қабул қила олмасангиз ҳам, жуда фойдали машғулотдир. Келажакда бундай бизнес-режа сизга бозорнинг барча омилларини ва умуман бизнесни қайта кўриб чиқиш вақтини ва харажатларини камайтиришни кафолатлайди. Бизнес-моделларини яратиш беш дақиқалик жараён эмаслигини ёдда тутинг. Агар сиз маълум бир ўринни эгаллаган бозорнинг барча нозикликлари ҳақида биламандесангиз хато аиласиз. Материалларни йиғиш баъзан бир йил ёки ундан кўпроқ вақтни олади. Ўз бизнесингизни бошлашдан олдин, сиз ўзингиздан миннатдор бўладиган зерикарли "қоғоз" ишларини бажаришингиз кераклигига тайёр бўлинг. IKEA Швециянинг IKEA компанияси Россияда биринчилардан бўлиб МЕГА кўп форматли савдо марказлари концепциясини амалга 165 оширди, бу Россия чакана бозорида энг муваффақиятли платформага айланди. Ушбу платформада IKEA турли формат ва йўналишдаги дўконларни, кафе ва ресторанларни, кўнгилочар майдонларни, хизматларни, дорихоналарни, кинотеатрларни ҳамда ушбу платформада таклиф этилаётган барча товар ва хизматларнинг харидорларини бирлаштирган. Шу билан бирга, IKEA ўзи мулкни бошқаришдан, чакана савдо майдончаларини ижарага беришдан ва ижарачиларга кўрсатиладиган турли хизматлардан даромад олишни бошлади, бу худди шу савдо марказларида жойлашган IKEA дўконларини сотишдан тушган даромаддан сезиларли даражада ошди. Замок (Қалъа) Маҳаллий корхоналар томонидан компанияда тақдим этилган тажрибани қўллаш имкониятларига келсак, шуни таъкидлаш керакки, XXI асрда бизнес юритишнинг муваффақиятли бизнес моделларидан бири сифатида кўп томонлама платформани муваффақиятли амалга оширишни Табак- Инвест (ТК Корона Замок). Аммо бизнес-моделини шакллантиришга ўтишдан олдин, биринчи навбатда, ушбу атама нимани англатишини аниқлаб олиш керак? Бизнес-модели компания учун қанчалик муҳим? Ёки бу шунчаки мода йўналишими? Ҳар қандай бизнес-модели ҳар доим тасвирланганидан анча содда. Бизнинг тушунишимизча, бизнес- модели - бу фойда модели бўлиб, у компания қандай пул топиши ёки йўқотиши, ташқи ва ички ресурслардан қандай фойдаланиши, бизнес-жараёнлари қанчалик самарали қурилганлигини кўрсатади. Бундан ташқари, бизнес модели - бу компаниянинг бизнес тузилмасининг кенгайтирилган тавсифи, бошқача айтганда, компаниянинг қандай ишлашини кўрсатади. Ўз бизнес- моделингизни тушуниш асосий ваколатларни ошириш, бизнес- жараёнларни тўғри йўлга қўйиш, мослашувчанликни ва ташқи муҳит билан ўзаро алоқани ошириш, инвестицияларни оптималлаштириш ва харажатларни минималлаштириш орқали компаниянинг рақобатбардошлигини оширишга ёрдам беради. Нима учун бизга бизнес-модели тушунчаси керак? Бу компаниядаги катта ўзгаришлар ҳақида гапиришнинг жуда қулай усули; муҳим бўлмаган ёки стратегик бўлмаган нарсаларни соддалаштиради ёки тарк этади; стратегия воситаси. Шуни таъкидлаш керакки, бизнес юритиш дунёсида технология ва маҳсулотлардан самарали ва инновацион бизнес-моделини бошқаришга эътибор қаратилмоқда. Ўз-ўзидан 166 технология ёки эксклюзив маҳсулотга эга бўлиш бизнеснинг қийматини оширмайди, бундан ташқари, уни рақобатчиларингиз шунчаки кўчириб олишлари мумкин. Технологиялар ва маҳсулотлар орқали даромад олиш ва компаниянинг капиталлашувини ошириш, улар инновацион бизнес-модели концепциясида қўлланилганда мумкин. Маслаҳатчиларга тез-тез савол берилади: айнан шу бизнес- моделини қаердан олиш мумкин ёки янги бизнес-моделлари учун ғоялар қандай шаклланади? Бу саволга жавоб беришда шуни таъкидлаш керакки, янги бизнес-моделлари учун ғоялар бир вақтнинг ўзида ихтиро қилинганидан кўра, компаниянинг мослашувчан раҳбарларидан аста-секин шаклланади; синовлар, тажрибалар усули натижасида пайдо бўлади; ҳаётдаги ҳал этилмаган шахсий ва корпоратив муаммолардан; вақти-вақти билан истеъмолчи тадқиқотлари ва тизим стратегиясини таҳлил қилишдан; нолдан яратиш жараёнида ва мавжудни ўзгартиришни истамаслик. Қуйида истеъмолчига ҳам, уларнинг тармоғига ҳам энг кучли таъсир кўрсатадиган муваффақиятли бизнес-моделларининг бир нечта мисоллари келтирилган. Қуйида тавсифланган ҳар бир компания ўз бизнес-моделларидан фойдаланган ҳолда қандай қилиб муваффақиятга эришганлиги алоҳида қизиқиш уйғотади. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу рўйхат тўлиқ эмас, унинг асосий мақсади энг қизиқарли бизнес-моделларини тақдим этиш, шунингдек, ушбу моделларни муваффақиятли амалга оширган йирик компаниялар ҳақида маълумот беришдир. Download 1.91 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|