А. Э. Тангиров бизнес ижроси ва

14.3. Бизнесни ривожлантириш моделлари 
Асосий бизнес-моделлари
Бизнес-моделининг асосий таркибий қисмлари компания 
даромадлари ва харажатлар таркиби ҳисобланади. Бу тузилмалар 
корхона даромадлари ва харажатларини ҳар томонлама таҳлил 
қилиш натижасида аниқланади. Даромад қисмини таҳлил қилиб, 
тадбиркор қуйидаги саволларни беради:
• Маҳсулот ёки хизмат даромад манбаими, бу маҳсулот ёки 
хизматлар қанча?
• Қайси манбалар энг муҳим ва қайси манбалар бошқаларга 
қараганда тезроқ сотилади?
• Қайси бозор сегментлари забт этилади ва қанчалик тез? 
Компаниянинг харажатлар таркибини аниқлаш учун тадбиркор 
қуйидаги жиҳатларга эътибор беради: 
• Партия ҳажми ортиши билан харажат қандай ўзгаради? 
• Битта мижозни жалб қилиш қанча туради? 
• Савдо бўйича мутахассис кунига қанча мижозни таъминлай 
олади ва бу мутахассис қанча туради? 

---

180 
• Қайси фойдалироқ: маҳсулотни ўз корхоналарида ишлаб 
чиқаришми ёки уни ишлаб чиқаришни ауцорсинг қилишми? 
• Керакли айланма маблағлар нима? 
Ушбу 
таҳлил 
натижасида 
тадбиркор 
даромад 
ва 
харажатларнинг тузилиши ҳақида тасаввурга эга бўлади. Эътибор 
беринг, фаолият турига, бизнесни диверсификация қилиш 
даражасига, компаниянинг маркетинг сиёсатига ва ҳоказо. Даромад 
ва харажат тузилмалари тармоқлар ва компаниялар бўйича 
фарқланади. 
Компаниянинг даромадлари тузилишини ўрганиш. Даромад 
манбалари сонига ва уларнинг ўзаро боғлиқлик даражасига қараб, 
даромадлар таркибининг бир неча турларини ажратиш мумкин: 
• Компания битта асосий манбага эга. Мисол учун, Google да 
асосий даромад манбаи ad-words (реклама сўзлари) тизими орқали 
реклама сотиш бўлиб, ушбу фаолият тури компания даромадининг 
90% дан ортиғини ташкил қилади. 
• Бир нечта муҳим ва етарлича мустақил манбалар. Масалан,