A maliy mashg’ulotlar Аmaliy mashg’ulot №1. Mavzu: mexanizmlarni kinematik sxemalarini chizish

Rolikli turtkichli dezaksial mushtumchali mexanizmning kinematik tahlili
Ko`riladigan mushtumchali mexanizmda chiquvchi bo`g’in (turtkich) ilgarilama-qaytma harakatlanadi va uning hamma nuqtalari bir xil tezlik va tezlanish bilan siljiydi. Turtkichning biror nuqtasini, masalan, rolik markazi harakatini o`rganib, turtkichning harakati haqida mulohaza qilish mumkin. Mushtumchaning harakat qonuni va uning profili hamda kerakli o`lchamlar berilgan bo`lishi zarur.
Mushtumchali mexanizmni tahlil qilish uchun, mexanizm turtkichning eng pastki holatida chiziladi. Co`ngra, mushtumchani nazariy profili yuqorida keltirilgan usulda chiziladi. Natijada mexanizm ko`rib chiqilgan o`tkir uchli turtkichli mexanizmga aylanadi Teskari aylantirishda turtkich o`zgarmas e dezaksial masofasini saqlab, mushtumchani markazi atrofida aylanib radiusi e ga teng aylana hosil qiladi. Mushtumchani aylanish markazidan radiusi e ga teng aylana o`tkazamiz va unm mushtumchaning berilgan harakat qonuniga qarab bo`lamiz. Mushtumchaning aylanish tezligi w<sub>1</sub>=sonst bo`lsa, aylana teng bo`laklarga bo`linadi. Bo`limlarni raqamlar bilan belgilash mushtumchaning harakatiga teskari ravishda bajariladi. Аylanadagi nuqtalardan turtkichning o`qini tasvirlovchi urinmalar o`tkaziladi. Turtkich roligining markazi А nuqtani teskari aylantirishdagi holatlari va h.k. bilan belgilanadi. Bu nuqtalarni turtkichning harakat chizig’iga o`tkazamiz. Buning uchun sirkulning uchini O nuqtaga qo`yib nuqtalarini aylantirib, turtkichning vertikal o`qiga tushiramiz. Natijada А nuqtaning turli holatlari orqali masofani kinematik diagrammasi hosil bo`ladi va uni differentsiallab, nuqtaning tezlik va tezlanishlari aniqlanadi.
Mexanizmni tahlil qilish uchun mushtumcha aylanish markazidan e radiusi bilan aylana chiziladi (4a-rasm).
Turtkichning vertikal o`qi e radiusli aylanaga urinma bo`ladi. Urinish nuqtasini 0 bilan belgilab, aylanani teng bo`laklarga bo`linadi. 5a-rasmda aylana sakkizta teng bo`lakka bo`lingan. Bo`linish nuqtalarini 1, 2, 3… belgilab, har qaysi nuqtadan urinma o`tkaziladi. Urinmalarning mushtumcha profili bilan kesishgan nuqtalarini 1<sup>1</sup>, 2<sup>1</sup>, 3<sup>1</sup>… raqamlari bilan belgilab, mushtumcha markazidan radiuslari А1<sup>1</sup>, А2<sup>1</sup>, А3<sup>1</sup>… bo`lgan aylana yoylari o`tkaziladi va ularni turtkichning vertikal holati bilan kesishtiriladi. Natijada turtkich o`qi ustida 1, 2, 3, 4… nuqtalar hosil bo`ladi.

4-rasm.
Turtkichning ko`tarilib-tushish grafigini (4b-rasm) chizish usuli yuqorida bayon qilingan aktsial mushtumchali mexanizmlarning S-t grafigini qurishga o`xshashdir. S-t grafigi masshtablari aniqlanib, differentsiallash orqali turtkichning tezlik va tezlanish grafiklari quriladi.