Moddalarning vagregat holatlari Qattiq va suyuq jismlar

4-mavzu:Agregat holat.
Reja:

1. Moddalarning vagregat holatlari

2. Qattiq va suyuq jismlar

3. Gaz, bug‘lanish, kondensatsiya va eritish

4. Suyuq holat

5. Qattiq holat

6. Plazma

Tayanch iboralar: Moddaning agregat holatlari, gaz, plazma, suyuq, bosqich, moddaning amorf qattiq holati, moddaning qattiq kristall holati, qattiq va suyuq jismlar, gaz, bug‘lanish, kondensatsiya va eritish, aggregatsiya holati, bug‘lanish, qattiq holat.

Moddaning agregat holatlari (lotincha aggrego-dan - biriktiraman, bog‘layman) - bular bir xil moddaning holatlari bo‘lib, ular orasidagi o‘tish, erkin energiya, entropiya, zichlik va moddaning boshqa jismoniy parametrlarining keskin o‘zgarishiga mos keladi.
Gaz (Fransuzcha gaz, yunoncha xaosdan kelib chiqqan - betartiblik) - bu moddaning agregat holati, unda uning zarralari o‘zaro ta’sir kuchlari, ularga taqdim etilgan butun hajmni to‘ldiradi. Gazlarda molekulalararo masofa katta va molekulalar deyarli erkin harakatlanadi.

• 
  Gazlar sezilarli darajada qizib ketgan yoki past to‘yingan bug‘lar sifatida qaralishi mumkin.
  
• 
  Bug‘lanish tufayli har bir suyuqlik yuzasidan bug ‘mavjud. Bug ‘bosimi to‘yingan bug‘ bosimi deb ataladigan ma’lum chegaraga ko‘tarilganda, suyuqlikning bug‘lanishi to‘xtaydi, chunki bug ‘va suyuqlik bosimi bir xil bo‘ladi.
  
• 
  To‘yingan bug ‘hajmining pasayishi bosimning oshishiga emas, balki bug‘ qismining zichlashishiga olib keladi. Shuning uchun bug ‘bosimi to‘yingan bug‘ bosimidan yuqori bo‘lishi mumkin emas. Doygunlik holati haroratga bog‘liq bo‘lgan 1m to‘yingan bug ‘massasining tarkibidagi to‘yinganlik massasi bilan tavsiflanadi. To‘yingan bug ‘uning hajmini oshirish yoki haroratni oshirish orqali to‘yinmagan bo‘lishi mumkin. Agar bug‘ning harorati berilgan bosimga mos keladigan qaynash haroratidan ancha yuqori bo‘lsa, bug ‘juda qizib ketgan deb nomlanadi.
  

Plazma qisman yoki to‘liq ionlangan gaz deb ataladi, unda musbat va manfiy zaryadlarning zichligi amalda bir xil. Yulduzlararo materiyaning quyoshi, yulduzlari, bulutlari gazlardan iborat - neytral yoki ionlangan (plazma). Boshqa agregatsiya holatlaridan farqli o‘laroq, plazma - bu zaryadlangan zarralar (ionlar, elektronlar) gazidir, ular bir-biri bilan katta masofalarda o‘zaro ta’sir o‘tkazadilar, ammo zarrachalarning joylashishida na qisqa, na uzoq masofalarga ega.
Suyuq - Bu qattiq va gazsimon moddalar orasidagi oraliq moddalarning birlashish holati.

1. 
   Suyuqliklar qattiq (uning hajmini saqlaydi, sirt hosil qiladi, ma’lum bir tortishish kuchiga ega) va gazning (u joylashgan idish shaklini oladi) ba’zi xususiyatlariga ega.
   
2. 
   Suyuqlik molekulalarining (atomlarining) issiqlik harakati muvozanat pozitsiyalari atrofida kichik tebranishlarning birikmasi va bir muvozanat holatidan boshqasiga tez-tez sakrash.
   
3. 
   Shu bilan birga, molekulalarning sekin harakatlanishi va ularning kichik hajmdagi tebranishlari sodir bo‘ladi, molekulalarning tez-tez sakrashi zarrachalarning joylashishidagi uzoq masofali tartibni buzadi va suyuqliklarning suyuqligini keltirib chiqaradi va muvozanat holatiga yaqin bo‘lgan kichik tebranishlar suyuqliklarda qisqa diapazonli tartib mavjud.
   

Suyuqliklar va qattiq moddalar, gazlardan farqli o‘laroq, yuqori zichlikli muhit sifatida qaralishi mumkin. Ularda molekulalar (atomlar) bir-biriga juda yaqin joylashgan va o‘zaro ta’sir kuchlari gazlarga qaraganda bir necha daraja kattaroqdir. Shuning uchun suyuqliklar va qattiq moddalar kengayish imkoniyatlarini sezilarli darajada cheklaydi, ular, albatta, o‘zboshimchalik hajmini egallay olmaydi va doimiy bosim va haroratda ular har qanday hajmda bo‘lmasin, o‘z hajmini saqlab qoladi. Yig‘ilishning ko‘proq tuzilgan holatidan unchalik tartibsiz holatga o‘tish ham doimiy ravishda yuz berishi mumkin. Shu munosabat bilan, agregat holat tushunchasi o‘rniga, yanada kengroq tushuncha - faza tushunchasidan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Bosqich bir xil kimyoviy tarkibga ega va bir xil holatdagi tizimning barcha qismlari to‘plami deyiladi. Bu ko‘p fazali tizimda bir vaqtning o‘zida termodinamik muvozanat fazalarining mavjudligi bilan o‘zini oqlaydi: o‘zining to‘yingan bug‘i bo‘lgan suyuqlik; erish nuqtasida suv va muz; konsentratsiyasi bilan farq qiluvchi ikkita aralashmaydigan suyuqlik (suvning trietilamin bilan aralashmasi); suyuqlik tuzilishini saqlaydigan amorf qattiq moddalarning mavjudligi (amorf holat).