A. N. Sam adov I f. n., dotsent

 
Internet 
t e x n o l o g iy a l a r in i n g  
k o r x o n a l a r f a o l iy a ti g a v a m illiy iq t is o d i y o tg a t a ’siri.
Internet kom paniyalarga raqobatchilar faoliyatini tahlil qilish 
bo‘yicha ajoyib im koniyatlar taqdim etadilci, bu interaktiv m uhitda 
ishlash xususiyatlaridan kelib chiqadi. Firm a o ‘z biznesini Internet- 
ga o ‘tkazishi bilan u barcha foydalanuvchilar uchun ochiq b o iis h g a
majbur, chunki m ijozlar va ham korlarni ja lb qilish ham da ushlab 
qolish uchun firma, tovarlar, narxlar va h.k. haqida to ‘liq va, asosiy- 
si, ishonchli axborot taqdim etishi zarur, aks holda, ularda taqqos- 
lash uchun im koniyat b o ‘lmaydi. Internet tarm og‘ida biznes yu- 
ritishning bu xususiyati raqobatchilar faoliyatini m onitoring qilish
84

---

uchun m uvaffaqiyat bilan foydalanilgan. M inim al raqobatli ustunlik 
lirma uchun bozor ulushining sezilarli o 'sish ig a olib kelishi mumkin. 
Shunday qilib, firma ularning kuchsiz tom onlaridan foydalangan va 
ustunliklarini bartaraf qilgan holda raqobatchilar harakatlarini oldin- 
dan bilib olishi mum kin.
O nlayn rejim ida anketa so 'ro v i o 'tk az ish , oddiy anketa so ‘rovi 
o 'tk azish bilan taqqoslaganda, jiddiy ustunliklarga ega b o iib , bu 
tadqiqot sam aradorligini sezilarli darajada oshiradi. K am chiliklariga 
keladigan b o is a k , internet so 'ro v larg a boshqa anketa so ‘rovlari kabi 
um um iy m uam m olar xos sanaladi.
6.2. A n ’anaviy va elektron innovatsion m arketingning 
oqilona u yg‘unlashuvini ta ’m inlash
Internet loyihani am alga oshirishni boshlash haqida qaror qabul 
qilishda shuni hisobga olish kerakki, Internet tizim i - bu innovatsion 
m arketingning oddiy bir yangi vositasigina em as, balki korxonada 
m arketing m ajm uyini kengaytirish vositasi ham dir. Eng yangi ax­
borot texnologiyalarining ulkan rol o 'y n ash ig a qaram ay, elektron 
m arketing a n ’anaviy m arketing o ‘rnini bosm asdan, uni faqat to'ldi- 
rib turadi, shu tariqa m arketing faoliyati m ajm uyini kengaytiradi, 
y a ’ni am aliyotda integratsiyalangan yondashuv q o ‘llaniladi. Shu 
sababli kom paniya faoliyatining m uvaffaqiyati an 'anaviy va elek­
tron innovatsion m arketing oqilona u y g ‘unlashuviga erishish bilan 
belgilanishi lozim. B u uyg'un lash uv n ing oqilonaligi quyidagi asosiy 
om illar bilan izohlanadi.
1. 
Internet loyiha haqiqatda m uvaffaqiyatii bo 'lish i uchun u faqat 
kom paniya um um iy korporativ strategiyasi doirasida yaratilishi va 
uning tarkibiy qism laridan birini ifodalashi lozim. H ozirgi paytda 
ko‘plab kom paniyalar ushbu qoidaga am al qilm ayapti, bu esa real 
zarurat b o ‘lm agani holda sezilarli kapital q o ‘yilm alar kiritishni talab 
qiladigan yirik m iqyosli loyihalar y aratishga yoki, aksincha, bunda
85

---

firma kichikkina axborot veb-sahifasi ochish bilan cheklanadigan in­
ternet loyihalarni yetarli darajada m oliyalashtirm aslikka olib keladi.
2. A n ’anaviy va Internet m arketing nisbati universal b o ‘lmasligi, 
kom paniyaning bozor ulushi va uning tarm oqdagi o 'sish sur’atiga 
qarab farqlanishi lozim. Qoidaga k o ‘ra, umumiy korporativ strategi- 
ya tanlash Boston matritsasi asosida am alga oshiriladi. U shbu yon- 
dashuvga ko ‘ ra barcha firm alar yuqorida ko ‘rsati lgan ikki k o ‘rsatkich 
bo 'y ich a to 'rt guruhga taqsimlanadi. Internet loyiha kom paniyaning 
umumiy strategiyasiga muvofiq ishlab chiqilishi lozim ekanligini 
ham hisobga olib, m arketingning ikki yo'nalishi o 'rtasid a resurslar 
taqsim lash sohasida strategiya shakllantirishda, shuningdek, B os­
ton m atritsasidan foydalanish m aqsadga muvofiq. Bundan tashqari, 
Boston m atritsasidan innovatsiyalar strategiyasini shakllantirishda 
ham foydalaniladi, istalgan internet loyiha esa aynan innovatsion 
xarakterga ega b o ia d i.
3. M ablag‘larni an ’anaviy va elektron m arketing o ‘rtasida taq­
sim lash ham da internet loyihani am alga oshirish va uning k o ‘lamlari 
haqida qaror qabul qilishda firma tom onidan bir qator m ezonlar ba- 
holanishi lozim b o iib , ularning asosiylari quyidagilar hisoblanadi:
- real va elektron bozordagi raqobat darajasi va uning o'zgarish
tendensiyalari;
- loyiha tashkilotning m aqsad va vazifalariga, shuningdek, uning 
m oliyaviy im koniyatlariga mos kelishi;
- real va elektron bozorlar sig‘imi nisbati;
- internet loyiha ishlab chiqish va amalga oshirish qiymati;
- vaqt jihati: kom paniya elektron m arketingni am alga oshirish- 
dan foyda ola boshlaydigan paytgacha zarur b o ;lgan vaqt;
- Internet m arketingga qo'yilm alar o‘zini qoplam asligi bilan 
bog‘liq risk;
- m os keluvchi kasbiy daraja va m alakaga ega b o ig a n qo ‘shim- 
cha m utaxassislar jalb qilishga ehtiyoj;
- q o ‘shim cha texnik va texnologik ta ’m inotga ehtiyoj va uni x a­
rid qilish xarajatlarini baholash.
86

---

4. H ozirgi paytda Internet tizim ida savdoni tashkil qilislula I
mhii
paniyalar xaridorlarni to ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri ham, vositachilar orqali ham 
topm oqda, bunda k o 'p la b firm alar Internetda odatiy taqsim ot kanal 
laridan foydalanishga harakat qilm oqda. Internet - bu real b o /o r 
dan farq qiladigan va o ‘ziga xos xususiyatlariga ega b o 'lg an bozor 
ekanligi sababli internetda faqat interaktiv m uhitda ishlashga ixti- 
soslashgan elektron vositachilar bilan ishlash eng sam arali hisobla­
nadi. Real bozorda a n ’anaviy taqsim ot kanallaridan foydalanishda 
Internet vositachilar bilan o ‘zaro aloqalarni yengillashtirish uchun 
va qo 'sh im ch a axborot m anbasi sifatida q o 'llanishi lozim.
5. Internet tizim i orqali sotuvni tashkil qilishda firm alar e ’tibor- 
ga olishi lozim b o ‘lgan yana bir m uam m o vujudga keladi. Bugungi 
kunda xorijiy internet d o ‘konlarda tovar va xizm atlam ing barcha 
turlari ta k lif etilm oqda. Biroq agar G ‘arb m am lakatlarida tarm oqda 
ta k lif etilayotgan barcha m ahsulotlarga xaridorlarda talab m avjud 
bo ‘lsa, bizning m am lakatim izda, asosan, dasturiy ta ’m inotnga talab 
yuqori sanaladi.
6. M uzokaralar olib borishda shaxsiy uchrashuvlar va Internet 
texnologiyalaridan foydalanishni u y g ‘unlashtirish zarur. X ususan, 
yakuniy m uzokaralarni intem etdan tashqarida o ‘tkazish m aqsadga 
muvofiq, bunda ham korlarda qulay taassurot qoldirish va psixologik 
om il katta aham iyatga ega b o ia d i. Strategik aham iyatga ega b o ig a n
m uhim m asalalarning m uhokam asini ham odatiy usul bilan am alga 
oshirish yaxshiroq b o ‘ladi.
7. R eklam a kam paniyalari o ‘tkazishda, shubhasiz, boshqa me- 
diakanallar bilan taqqoslaganda Internet ustunliklarga ega b o ‘la- 
di, biroq u a n ’anaviy kanallam ing o ‘m ini bosa olm aydi. Internet 
tizim idan foydalanuvchilar soni m am lakat aholisi um um iy sonining 
m a’lum bir foizinigina tashkil qilishi sababli faqat internet reklam a 
bilan chegaralanish yoki undan asosiy vosita sifatida foydalanish 
m aqsadga m uvofiq em as. Internet reklam aga m a b la g ia r a n ’anaviy 
va internet bozor hajm ining nisbatiga, kom paniya oldida bozorlarni
87

---

kengaytirish b o ‘yicha turgan vazifalarga qarab proporsional ravish­
da taqsimlanishi lozim.
Korxonada innovatsion marketing sam aradorligini belgilab be- 
radigan eng muhim omillar qatoriga elektron va a n ’anaviy m arket­
ing uyg'unlashuvidan tashqari innovatsion m arketing tizim ining 
ushbu elementlarini alohida optim allashtirishni ham kiritish zarur. 
Elektron m arketing mahalliy korxonalar uchun hali yangilik hi- 
soblanishini hisobga olib, ushbu yo'nalishni takom illashtirish bu­
gungi kunda eng dolzarb hisoblanadi.
Bozorni segmentlash muammosi Internet m arketing uchun 
m uhim aham iyat kasb etadi, chunki Internet kom paniyalarga bozor 
segm entini tashkil qiladigan maqsadli doiraga o ‘z ta ’sirini m aksi­
m al darajada aniq m ujassam lantirishga im kon beradi. Segm entlash 
usulini to ‘g ‘ri tanlash shartida Internet bu jarayonni ancha sodda- 
lashtirish im konini beradi. Bundan tashqari, yoki um um an xarajatlar 
talab qilinmaydi, yoki ular minimal b o ia d i; bunda segm entlashni 
ju d a tez o ‘tkazish, y a ’ni vaqtni ham tejash mum kin.
Shunday qilib, firma maqsadli doiraga y o ‘naltirilishi va uning 
hajm iga qarab, taxm in qilinayotgan bozor hajm ini, demak, kutilyot- 
gan sotuv hajmini ham aniqlashi mumkin.
Internet savdoning an ’anaviy savdodan m uhim bir farqi sotuv- 
chi tom onidan xaridorga nisbatan ruhiy ta ’sir ko 'rsatish im konining 
y o ‘qligi hisoblanadi. Internet orqali xarid qilishda foydalanuvchi 
faqat kom pyuter bilan m uloqot qiladi va tak lif etilayotgan tovar tav- 
sifnom asini diqqat bilan o ‘rganish uchun yetalicha vaqtga ega bo ‘- 
ladi.