A. N. Sam adov I f. n., dotsent

IQ T IS O D IY O T N I IN N O V A T S IO N R IV O J L A N T IR IS H  
S H A R O IT ID A M A R K E T IN G N I S H A K L L A N T IR IS H N IN G  
N A Z A R IY A S O S L A R I
1.1. Innovatsiyalarni boshqarishning 
nazariy asoslari
Iqtisodiyot globallashuvining yangicha sharoitida iqtisodiy rivoj- 
lanishning asosiy belgisi ishlab chiqarishning texnologik usuli 
va ularning butun jam iyat iqtisodiy salohiyatiga ta ’siridagi o 'zg a- 
rishlar hisoblanadi. K o‘pchilik tadqiqotchilarning m a’lum otlariga 
k o ‘ra, bugungi kunda ro 'y berayotgan innovatsion o ‘zgarishlar 
nafaqat jam iyatning ishlab chiqarish kuchlarini o ‘zgartiradi, bal- 
ki ijtim oiy-iqtisodiy jarayonlar tizim idagi markaziy bo‘g 'in n i ham 
ifodalaydi. Innovatsion rivojlanish konsepsiyasiga k o ‘ra, texnika 
va texnologiyalardagi innovatsiyalarning har bir yangi avlodi o ‘zi- 
ning ijtim oiy hayotdagi ta ’sir doirasini kengaytiradi. A gar XX asr- 
ning o ‘rtalarida hukm ronlik qilgan texnokratik tendensiyalar va 
texnologik determ inizm nazariyalari «texnologik oqilonalik», tex- 
nologiyalarning, shubhasiz, foydali ekanligi va ularni am alga oshi- 
rish uchun tadbirkorlik erkinligi zarurligi haqidagi tasavvurlarga 
asoslangan b o ‘lsa, innovatsion rivojlanishning zam onaviy nazari­
yalari ijtim oiy va tashkiliy o 'zgarishlar konsepsiyalari bilan ju d a 
bog‘liqdir. Texnologik o ‘zgarishlar ilmiy tadqiqotlar yo'nalishlari- 
da, m ahsulot ishlab chiqarish va sotishda o ‘zgarishlarga olib kela- 
di, k o 'p lab ijtim oiy va tashkiliy boshqaruv innovatsiyalari yuzaga 
kelishiga sababchi b o ‘ladi. B archa darajadagi innovatsion tizim lar 
uchinchi m ingyillikda iqtisodiy o ‘sishning yangi m odeli shaklla- 
nishida hukm ron g"oyaga aylanadi.
6

---

U larning asosiy tarkibiy qism lari sifatida takror ishlab chiqarish 
jarayonining barcha bosqichlarida yuzaga keladigan, kelib chiqishi, 
yangilik darajasi, predm etli-m azm unli tuzilishi, iqtisodiy jarayonlar- 
ga ta ’siri b o ‘yicha farqlanadigan innovatsiyalar nam oyon b o'lad i.
Raqobatning asosiy vositasi kapital resurslar va m oddiy boy- 
liklarga egalik qilish em as, balki innovatsiyalarni ishlab chiqishga 
jo riy qilishdir.
Shu boisdan texnologiya asosiy yetakchi kuchga aylanadi va biz- 
nesning rivojlanishini belgilab beradi. U hattoki kichik kom pani- 
yalarga ham xalqaro bozorda katta o ‘yinchi b o ‘lishiga im kon b era­
di. Bu kichik va o 'rta kom paniyalar uchun innovatsiyalarni am alga 
oshirishda ju d a katta rag ‘batlantiruvchi kuch (stim ul)dir. Y irik kom - 
paniyalarda personalning ja lb etlganligi bilan birgalikda iste’m olchi- 
ga y o ‘naltirilganlik boshqaruvning loyihali uslubi paydo b o ‘lishiga 
olib keldi. Loyiha doim o m uayyan iste ’m olchiga y o ‘naltiriladi va 
iste’m olchi m avjud ekanligi sababidan ham m avjud bo ‘ladi. B unda 
boshqaruv m ehnatini taqsim lash jarayonlari natijasida asr boshlarida 
vujudga kelgan boshqaruvning q a t’iy vertikal iyerarxik tuzilishi va 
tashkil qilishning iyerarxik p o g ‘onalari y o 'q o lib ketadi, m oslashuv- 
chan m atritsali tashkil qilish bilan alm ashinadi.
R aqobatli ustunliklar innovatsion om ilining m uhim ligi shundaki, 
resurs om ilidan farqli ravishda, u im portchi m am lakatlarga b o g 'liq
em as va eksport pasaygan hollarda m ahsulot chiqarish ichki ishlab 
chiqarishning o ‘sishi bilan qoplanadi. M ana shu sababdan davlatning 
iqtisodiy siyosati shunday ishlab chiqilishi kerakki, ishlab chiqaruv- 
chilar ichki bozorning kengayishi, birinchi navbatda, shunday to- 
varlar hisobiga ro ‘y berishi uchun m ahsulot hayotiylik davrining ilk 
bosqichlarida ishlashdan m anfaatdor b o is in .
Iqtisodiyot tarm oqlarida innovatsiyalar harakati kabi raqobat­
li ustunlik bilan b og‘liq om illar k o ‘pligi haqida gapirish im konini 
beradigan tendensiyalar m avjud. B u om illar ichki ishlab chiqaruv- 
chilar m ahsulotlariga talabning innovatsion tarkibiy qism lari bilan 
ifodalanadi. Birinchi navbatda, bu qatorga barcha ichki talab om il- 
larini kiritish lozim.
7

---