A. N. Sam adov I f. n., dotsent
Innovatsion rivojlanish m uam m olari
Download 3.32 Mb. Pdf ko'rish
|
Ergashxo`jaeva SH. J.Innovarsion marketing
|
1.2. Innovatsion rivojlanish m uam m olari
R ivojlangan davlatlarda innovatsion faoliyatni tashkil etishning asosiy tendensiyalari quyidagicha kuzatilm oqda: - davlatlar innovatsion faoliyatni jadallashtirish m aqsadida m am - lakatda institutsional va huquqiy qulay m uhitni tashkil etish m ajburi- yatini olm oqda; - m am lakatlar milliy ta ’lim tizim ini m oliyaviy ta ’m inlash m e xanizm larini takom illashtirishga asosiy e ’tibor qaratm oqdalar; - biznesni innovatsion faoliyatga keng ja lb etish, yaratilgan zam onaviy ishlanm alam i bozor qonunlari b o ‘yicha iqtisodiyotga jo riy etish uchun zaruriy shart-sharoitlarni yaratm oqda. M am lakatim izda va xorijda fan v a texnologiyalarning rivojlanish tendensiyalari tahlili shuni k o ‘rsatadiki, iqtisodiyotni rivojlanishning innovatsion y o ‘liga fan-texnika sohasini ilmiy tadqiqotlardan tortib ilm iy hajm dor m ahsulot ishlab chiqarish va u bilan jah o n bozoriga chiqishgacha b o ‘lgan jabhalarda kom pleksli isloh qilish shartlarida- gina o ‘tkazish m um kin b o ia d i. B unday isloh qilishning butun jara- yonini shartli ravishda uchta asosiy elem entga ajratish m um kin: - m am lakat fani jahonda yetakchi o ‘rinlardan birini egallashi m um kin b o ‘lgan sohalarni kengaytirish im konini beradigan ilmiy tadqiqotlam i tashkil qilish; - tarm oq innovatsion tizim i, jum ladan, bilim larni sam arali tijo- ratlashtirishni ta ’m inlaydigan innovatsion infratuzilm a yaratish; - innovatsiyalar asosida sanoatni m odem izatsiya qilish. 13 Bu elem entlarning uyg‘unlashgan tarzda rivojlanishini tashkil qilish b o ‘yicha ishlar raqobatli ustunliknlarni am alga oshirish y o ‘li- dagi to ‘siqlarni aniqlash va mos keluvchi rivojlanish vositalarini tan- lashni taqozo etadi. Innovatsion siyosat doirasida sanoat korxonalarida samarali insti- tutsional va texnologik o ‘zgarishlarni rag ‘batlantirish, sanoat kom- paniyalarining tadqiqotchilik y o ‘nalishidagi korxona va tashkilotlar bilan integratsiyalashuviga xizm at qilish, korporativ fan va ish- lanm alarning rivojlanishini rag ‘batlantirish y o 'li bilan investitsion risklarni maksimal darajada pasaytirish vazifasi turibdi. Innovatsion infratuzilma rivojlanishining asosiy tam oyillari qu yidagilar hisoblanadi: milliy iqtisodiyot talablari va im koniyatlariga moslik; maksimal moslashuvchanlik, xalqaro iqtisodiyotda raqobat- bardoshlik va transparentlik. Bunda milliy innovatsion tizim ning bir segmenti sifatida funksio- nal-to ‘laqonli innovatsion infratuzilm a (texnoparklar, biznes-inkuba- torlar, innovatsion-texnologik markazlar, texnologiyalar transferi m arkazlari, venchur fondlari, intellektual mulk birjalari, m arketing m arkazlari, ilm iy-texnik rivojlanish m arkazlari) yaratish zarur. Texnik jihozlanishi va kadrlar tarkibi bo‘yicha raqobatbardosh ilm iy-texnik m ahsulot va texnologiyalar ishlab chiqish va tijorat- lashtirish, ularni ichki va tashqi bozorlarda am alga oshirishni ta ’min- lay oladigan, innovatsion sohaning am aldagi va sifat jihatidan yangi subyektlarini yaratish va q oilab-qu vv atlash k o ‘zda tutilishi zarur. K orxonalarni innovatsion rivojlantirish chora-tadbirlarini am alga oshirish quyidagilarga imkon beradi: - yangi yoki takom illashtirilgan texnologiyalar, m ahsulotlar, as- bob-uskunalar, m ateriallar va hokazolarni joriy qilish hisobiga m ah sulot (tovar, xizmat) ishlab chiqarishning 0 ‘sishini ta ’minlash; - innovatsion m ahsulot hajm i ulushini innovatsion faol korxo nalar m ahsulotlari umumiy hajm ining 20% igacha yetkazish, y a ’ni Y evropa k o ‘rsatkichlariga yaqinlashish; - fan-texnika va ishlab chiqarish sohalarida qo ‘shim cha ish o ‘rin- lari yaratish; 14 - ITTKI va innovatsion loyihalarni m oliyalashtirishning yangi sxem alarini joriy qilish hisobiga innovatsion sohaga q o ‘shim cha rc- surslar ja lb qilish; - zaruriy innovatsion infratuzilm a (texnoparklar, innovatsion-tex- nologik m arkazlar, kichik innovatsion-texnologik korxonalar va b.), innovatsion faoliyat subyektlarini iqtisodiy q o ‘llab-quvvatlash me- xanizm lari yaratish va rivojlantirish; - innovatsion faoliyat qatnashchilarining m unosabatlarini tartib- ga soladigan qonunchilik va norm ativ-huquqiy asoslar shakllanti- rish; - innovatsion sohada yuqori m alakali kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash tizim larini yaratish; - innovatsion faoliyat qatnashchilarini axborot bilan qo'llab-quv- vatlash va innovatsion loyihalarni boshqarish tizim larini yaratish; - korxonalar innovatsion faolligini oshirishni ta ’m inlaydigan, sam arali faoliyat k o ‘rsatadigan, bozorga y o ‘naltirilgan innovatsion tizim yaratish; - yangiliklar kiritish asosida ishlab chiqarishda jad al tarkibiy o ‘zgarishlarni am alga oshirish; - m ahsulot (tovar, xizm at) raqobatbardoshligi va ishlab chiqa- rishning texnik darajasini oshirish; - ichki va tashqi bozorlarda sanoat va fan-texnika m ahsulotlarini yanada siljitish uchun sharoitlar yaratish; - innovatsion faoliyat sohasida xalqaro ham korlik va tarm oqlara- ro kooperatsiyaning ilg ‘or tajribalari va ustunliklaridan m aksim al darajada foydalanish. Raqobatli ustunliklarga erishishning uch xil usuli m avjud: - m ahsulotning o ‘ziga xosligi, noyobligi (yangilik b o 'y ich a ye- takchilik); - xarajatlarning m inim al darajasi (narx bo‘y icha yetakchilik); - iste’m olchilar doirasining eng yaxshi fikrdaligi (savdo m arkasi b o ‘yicha yetakchilik). Y angi bozorlar v a yangi iste’mol talabi shakllantiradigan, yan- giligi, sifati, iste’mol xislatlari b o ‘yicha ajralib turadigan m ahsu- 15 lot izlab topish va ishlab chiqarish hayotiy aham iyatga ega. Buni shu bilan izohlash mum kinki, sanoat m ahsulotlari ishlab chiqish va o ‘zlashtirish muddati, qoidaga k o ‘ra, xalq iste’m oli tovarlari bilan solishtirganda uzoqroq bo'ladi (ba’zida bir necha baravar), tovarlar- ni bozorga chiqarish tajribasi ham katta emas. Shunday qilib, sanoat innovatsiyalan bozorda m uvaffaqiyatga erishish va investitsiyalar- ning o ‘zini oqlashini bashorat qilish uchun kam ida 3 -5 yillik zax- iraga ega b o iis h zarur. B ozorga kechikib chiqish, m ohiyatan, tovar- ning hayotiylik davrini bozorga kiritish yoki o ‘sish bosqichida uzadi va innovatsiyani um um iy m uvaffaqiyatsizlikka uchratadi. M ahsulot noyobligi uning ekskluzivligi bilan bog'lanadi, chunki ehtiyojlarni chuqurlashtirish va qism larga ajratish jarayonida aynan u yakka tartibdagi so ‘rovlar va talablarga aniqroq jav o b beradi. O kziga xos, boshqalardan farqli xususiyatlar va tavsifnom alarga ega b o ‘lgan m ahsulotlar izlab topish va baholash bitta m uhim chek- lovga ega - o ‘zining resurslari yoki ja lb qilinadigan resurslarga nis- batan jiddiylik. Bir qator holatlarda yangilik, o ‘zi ju d a istiqbolli bo ‘lsa-da, biroq yakuniy m ahsulot sifatida ayrim zavodlar yoki butun diskret ishlab chiqarish uchun noprofilli bo ‘lishiga qaram ay, bir nechta korxona tom onidan va hattoki chetdan firm alar bilan kooperatsiyalashib, mu- vaffaqiyatli am alga oshirilishi mumkin. Y ana bir jiddiy m uam m o - m avjud ishlab chiqarish q u w atlari- ning ish bilan to ‘liq yuklanishi. Bunda rahbariyat uni raqobatbar dosh m ahsulot chiqarish bilan birgalikda olib borishga harakat qila di. Bitta korxona doirasida bunday vazifani ishlab chiqaruvchilar bozorining to ‘yinganligi va ishlab chiqarishdagi um um iy pasayish tufayli bajarishning am alda imkoni yo'q. A garda innovatsion dasturlar bir nechta x o 'jalik yurituvchi su- byektning ishtirokini k o ‘zda tutadigan bo 'lsa, bu boshqa gap. C haparasta buyurtm alar tizim i ishlab chiqarish quvvatlarining ishsiz bekor turib qolish m uam m osini, qism an b o isa -d a , hal etishga im kon beradi. Innovatsion faoliyatning asosiy natijalari quyidagilar hisoblanadi: 16 1) jam iyatning ilm iy-texnik rivojlanishi (jarayoni); 2) tekom illashgan v a zam onaviy texnologiyalarni yaratish; 3) jam iyatda m ehnat unum dorligini oshirish; 4) korxonalam ing ilm iy-texnikaviy rivojlanishi; 5) xodim larning m alakasini oshirish; 6) jam iyat va uning ehtiyojlarini qondirish; 7) korxonalam ing q o ‘shim cha darom ad olishi; 8) jam iyatning yalpi q o ‘shim cha darom ad olish darajasi va bosh- qalar. M illiy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini ta ’m inlashda m am- lakat ^anoati yetakchi o ‘rin tutadi. Shuning uchun sanoatning raqo batbardoshligini oshirishda quyidagi chora-tadbirlarni am alga oshi rish talab etiladi: - ishlab chiqarishning sam arali diversifikatsiyalashuvi va an ’ana- viy tarm oqlar eksportini (neft-gaz sanoati, rangli m etallurgiya, qish- loq x o ‘jaligi m ahsulotlari, jum ladan, paxta tolasini qayta ishlash) ta ’m inlaydigan xom ashyo resurslarini qayta ishlashni chuqurlashti- rishga qaratilgan y o ‘nalishlarga innovatsiyalarni q o ‘llash; - kichik biznes va xususiy tadbirkorlar ishtirokida ilm -fan yu- tuqlarini q o ila s h im koniyati yuqori b o ‘lgan, yuksak texnologik loyi- halar doirasida innovatsiyalarni m oliyalashtirish fondini yaratish; - y irik k orx o n alarg a in v e stitsiy a larn i ja lb qilish v a y uq ori te x n o lo g ik m ahsulot ek sp o rtin i q o ‘llab -q u v v atlash b o ‘y ic h a sam a rali xalqaro inn o v atsio n h am k o rlik k a ja lb qilish m exanizm larini yaratish; - m ahalliy m ahsulotlam i sotish bozorlarini o'rganish va ularning tegishli bozor segm entlaridagi o ‘m in i aniqlash bo‘yicha m arketing tadqiqotlarini am alga oshirish; - bozor «signallari»ning doim iy m avjud miqyosi va turli tovar ham da xizm atlarga istiqboldagi talabi, ularning texnik, iqtisodiy va ekspluatatsion darajasiga talablar m onitoringini (ichki va tashqi) tashkil etish; - texnologiyalar transferi sohasida xalqaro qiy m exanizm larini yaratish; 17 ^V«v - yuksak texnologik m ahsulotlar ishlab chiqarishni rag ‘batlanti- rish uchun bojxon qonunchiligi va m a’murchiligini takomillashtirish; - korxonalarning moliyaviy faoliyati sam aradorligini oshirish: sanoat tarm oqlari korxonalari tarkibining moliyaviy m enejer va boshqaruvchilarini tayyorlar darajasini oshirish1. Iq tiso diyo tning yetakchi tarm oqlarini m o dern izatsiy a q ilish v a ishlab chiqarishni d iversifikatsiya qilish b o rasida 2 0 1 1 - 2 0 15-yil- larda 0 ‘zb ekiston R espublikasi sanoatini riv o jlan tirish n in g ustu- vor y o ‘nalishlari to ‘g ‘risidagi dastur m uhim aham iyat kasb etadi. D astu rn in g asosiy m aqsadi - m am lakatim iz sanoatini b arqaror, ja d a l va m unosib ravishd a rivojlan tirish, asosiy sanoat ta rm o q la rini diversifikatsiya qilish h am da ularning ek spo rt saloh iy atin i o ‘stirishg a y o ‘naltirilg an tarkibiy o ‘zgarishlarin i ch uq urlash ti- rish, sanoat tarm oqlari, kom pleks va k orx o n alarn i m o d e rn izatsi ya q ilish, ishlab chiqarishni texnik va tex no lo g ik yan g ilash aso- sida ularn ing sam aradorligi ham da raq o b atb ard o shlig ini y an ad a o sh irish d an iborat. D asturning asosiy vazifa va ustuvor y o ‘nalishlari qatoriga sanoat korxonalari faoliyatida innovatsiyalarni tatbiq etish b o ‘yicha quyi dagilar kiritilgan: - sanoat korxonalarni keng m iqyosda m odernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash, ularni eng zam onaviy yuksak tex nologik uskunalar bilan jihozlash, sanoat tarm oqlarida zam onaviy ilm -fan yutuqlari va ilg ‘or innovatsiya texnologiyalarni jadal tatbiq etish, sanoat uchun yuqori malakali kadrlar tayyorlashni kengayti- rish; - ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish, m ahalliy xom ashyoni chuqur va sifatli qayta ishlash negizida eksport salohiyatining barqa ror o ‘sib borishini, eksportga m o ijallan g an raqobatbardosh sanoat m ahsuloti ishlab chiqarishni k o ‘paytirishni, ularni sotish bozorlari kengaytirilishini ta ’m inlashga erishish zarurdir. 1 C r p a x e n M ; [ a j n , H C H i x i e i o i i o b i . i u i c h h h K0 H K y p e H T 0 c r i 0 C 0 6 H 0 C T H n a u H O H a j i b H O t i 3 K 0 H 0 M H K H : M a T e p H O J I M H C T B C p T O F O ( j ) O p y M a 3 K 0 H 0 M H C T 0 B / O T B . p e a M . n . H a p 3 H K y j I O B . - T.: BaktrmlPress. 2012. - C. 30-31. 18 G iperraqobat - strategiya haqidagi eski ta ’lim ot tam oyillariga putur yetkazadi va strategik m enejm entni to ‘liq qayta y o ‘naltirish- ni taqozo etadi. G iperraqobat sharoitida korxonalar raqobatli ustun- liklarga tezda ega b o ‘lm oqda va ularni tezda y o ‘qotm oqda ham. G iperraqobat korxonalam ing o ‘ziga xos m arketing strategiyasini ishlab chiqishni nazarda tutadi: 1) korxonalar, agarda yetakchilik pozitsiyalarini saqlab qolishni istasa, m avjud raqobatli ustunliklarning faoliyat m uddatini qisqar- tirib, yangi ustunliklar yaratish bilan doim iy ravishda shug‘ullanishi lozim; 2) strategiya raqobatchilar tom onidan kutilgan b o ‘lib chiqm asli- gi uchun (bu giperraqobat sharoitlarida korxonani halokatga olib kelishi m um kin) ular m antiqiy oqilona xulq-atvordan chetlashishi lozim. G iperraqobat oldindan aytish m um kin bo ‘lgan em as, balki kutilm agan qarorlarni talab qiladi; 3) firm aning m arketing strategiyasi dinam ikali, tez yangilanadi- gan b o ‘lishi lozim , istalgan uzoq m uddatli strategiya korxonaga zi- yon keltirishi m um kin; 4) giperraqobat sharoitlarida kuchli va kuchsiz tom onlar tahli- li potensial ravishda korxonani ch alg‘itib q o ‘yadi, chunki u uzoq muddatli istiqbolga y o ‘naltiriladi. Y agona foydali va uzoq m uddatli kom petensiya shundan iborat b o ‘lishi kerakki, doim iy ravishda y an gi, raqobatchi uchun kutilm agan ustunliklar izlab topish va innovat siyalar uchun m os keluvchi sharoitlar yaratish zarur. Oxirgi o ‘n yillikda raqobatbardoshlikni tahlil qilish obyekti ta- biatida jiddiy o ‘zgarishlar ro ‘y berdi. Eng avvalo, barcha m a ’lum bo‘lgan firma va uning raqobatbardoshligi nazariyalariga asosan tashkil qilingan a n ’anaviy firm adan farqli ravishda «yangi firm a» tushunchasi paydo b o id i. A n ’anaviy firm aning asosiy jih atlari qu- yidagilar: - aktiv kapital sig ‘im ining yuqoriligi - asset-intensive (ishlab chiqarish k o ‘lam ida tejam korlikka erishish va bozorga yangi kirib Download 3.32 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|