A. N. Sam adov I f. n., dotsent

Yangi tovarni rejalashtirish usullari
Rejalashtirish bosqichi
Rejalashtirish usullari
G 'oyalarni izlab topish
Bozorni tadqiq etish 
Ijodiy usullar
G 'oyalarni tanlash
Baholash usullari 
Chek-varaq
Iqtisodiy tahlil
Foydani taqqoslash 
Zararsizlikni baholash usuli 
Tavakkalchilikni tahlil qilish
Tovarni ishlab chiqish (tayyorlash)
Tovarni ishlab chiqish usullari 
Tovar namunasini ishlab chiqish 
Tovar m arkasini ishlab chiqish texnikasi
37

---

3 .1-jadvatning davomi
Tovarni bozor sharoitlarida sinovdan 
o'tkazish
Tovarni testdan o'tkazish usullari 
Bozorni testdan o'tkazish usullari
Bozorga olib kirish
Tarmoqni rejalashtirish texnikasi 
Marketing vositalari
Bozorga olib kirishni nazorat qilish
Xarajatlami hisob-kitob qilish usuli 
Bozorni tadqiq etish
B u esa m ashhur m utaxassislar va bir guruh insonlaming zakova- 
ti, ijodiy salohiyatiga asoslanadi. Bunda mantiqiy-sistematik usullar 
va intuitiv-ijodiy usullarni ajratib ko‘rsatish mumkin. Tovar tavsif- 
nomasi va xususiyatlari anketasi texnikasi, majburiy munosabatlar 
usuli va m orfologik usullar eng tarqalgan mantiqiy-sistem atik usul­
lar hisoblanadi.
Tovar tavsifnom asi va xususiyatlari anketasi texnikasi tovarni 
yaxshilash bo ‘yicha ijodiy g ‘oyalarni izlab topish uchun foydala- 
niladi. O byektning (unga tovar ham m ansub bo‘lishi m um kin) bar­
cha xususiyatlari, belgi va tavsifnom alari um um lashtiriladi va yoz- 
m a k o ‘rinishda ifodalanadi. Yangi g ‘oyani yaratish obyektning bir 
yoki bir nechta belgilarini o ‘zgartirish yoki alm ashtirish va ularni 
kelgusida yangi xususiyatlar kom binatsiyasi ko 'rin ish id a birlashti- 
rish y o ‘li bilan am alga oshiriladi.
M ajburiy m unosabatlar (birikuvlar) usuli xususiyatlar anketasi 
texnikasiga biroz o ‘xshab ketadi. G ‘oya avvaliga bir guruhga kir- 
m agan predm etlar haqidagi bilimlarni o 'y lab chiqib um um lashtirish 
natijasi sifatida yuzaga keladi. M asalan, yozuv stoli, y o zu v m ashi- 
nasi va stol lampasi kabi alohida tovarlar xususiyatlarini tahlil qilish 
natijasida majburiy m unosabatlar usuli yordam ida quyidagi g ‘oyalar 
topilishi mum kin: yozuv stoliga yozuv mashinasini o ‘rn atib q o ‘yish; 
stolning ustki qismini kartotekalar joylashtirish uchun m o slash ti- 
rish; stol lampasini sharnirlar yordam ida harakatlanuvchi lam p ag a 
alm ashtirish va hokazo.
38

---

X ususiyatlar anketasi texnikasi va m ajburiy birikuvlar usuli 
m avjud tovarlar xususiyatlari kom binatsiyasiga asoslanishi sababli 
ulardan foydalanish im koniyatlari cheklangan. Buning ustiga yangi 
g 'o y an in g sifati ilgari foydalanilgan g 'o y a la r sifatiga bo g 'liq b o 'li- 
shi mum kin.
M orfologik uslub tuzilish tahlili tam oyillariga asoslanadi. U shbu 
uslubga asosan tovarning barcha m uhim k o ‘rsatkich ham da jihatlari 
alohida va birgalikda o ‘rganiladi. U obyekt va hodisalarning to ‘liq 
va q at’iy klassifikatsiyasi, ularning xususiyatlari va param etrlariga 
asosan yaratiladi. Bu esa g ‘oya rivojlanishining turli ssenariylarini 
baholash va bu ssenariylarni taqqoslash y o ‘li bilan tovarning kela- 
jakda rivojlanishiga oid kom pleks ta s a w u rg a ega b o ‘lishga im kon 
yaratadi.
A sosida tizimni qism larga ajratish v a alohida qarorlar kom bi- 
natsiyasi yotgan m antiqiy-sistem atik usullardan farqli ravishda, 
intuitiv-ijodiy usullar m uam m oni to ‘laligicha k o ‘rib chiqish tam o­
yillariga asoslanadi. Bu turning eng taniqli usullari m iya hujum i va 
sinektika hisoblanadi.
M iya hujum i uslubi am erikalik reklam a sohasidagi m utaxassis 
A leks O sborn tom onidan 1953-yilda ta k lif qilingan. U m uhokam a 
qiluvchi guruh ishtirokchilarining u yoki bu g ‘oya va uni hayotga 
tatbiq etish usullari to ‘g ‘risidagi ijodiy m ulohazalari va erkin fikrlash 
assotsiatsiyasi tam oyillariga asoslanadi. B archa ishtirokchilam ing 
q izg ‘in bahs-m unozaralar yuritishi, o 'z a ro ijobiy fikr-m ulohazalar 
alm ashishi va kelgusida bahs-m unozaralarni baholashi ushbu usulni 
am alga oshirishning o ‘ziga xos jih atlaridir. Bu uslubni m uvaffaqi- 
yatli am alga oshirish uchun quyidagi shartlarga am al qilish zarur:
- m uhokam ada 5 kishidan 15 kishigacha qatnashishi lozim;
- m ajlis 15 daqiqadan 30 daqiqagacha davom etishi lozim;
- m ajlisning barcha ishtirokchilari teng huquqli b o ‘lishi lozim;
- har qanday k o ‘rinishdagi tanqid m an qilinadi;
- son sifatdan m uhim roq b o ia d i;
- m uam m oning m avzusi m ajlis ishtirokchilariga m ajlis ochilishi 
arafasidagina m a’lum qilinadi;
39

---

- g ‘oyalar majlis tugagandan so ‘ng uch kundan besh kungacha 
bo‘lgan muddat ichida baholanishi lozim.
Sinektika usuli g ‘oyalarni izlab topishning natijalarga boy usuli 
hisoblanadi. U V. Gordon tom onidan tak lif qilingan b o ‘lib, bosh- 
lang‘ich muam m odan tizim li ravishda chetlashtirish tam oyillariga 
asoslanadi. Chetlashtirishga hayotning boshqa sohalari o ‘xshash- 
liklaridan foydalanish y o ‘li bilan erishiladi. G ‘oyalarni sinektik 
izlab topish jarayoni quyidagi bosqichlarni o 'z ichiga oladi:
- muam m oni o ‘rganish;
- muam m oni tahlil qilish va uni ekspertlarga izohlab berish;
- muam m oni tushunishni testdan o ‘tkazish;
- o ‘z-o‘zidan qnbul qilingan qarorlarni shakllantirish;
- rahbariyatning m uam m oni tushunishini baholash;
- o ‘xshashliklarning paydo bo ‘lishi;
- muam m o va unga o ‘xshashliklar o'rtasida aloqa o ‘rnatilishi;
- m uam m oga o ‘tish;
- qarorni tayyorlash.
Sinektika usuli quyidagi shartlar bajarilganda am alga oshirilishi 
m um kin:
- m uhokam ada 5 -7 kishi qatnashishi lozim;
- ishtirokchilarni m azkur usulga aw a ld a n o'ratishni tashkil etish;
- m ajlis 90 daqiqadan 120 daqiqagacha davom etishi lozim;
- ayrim qadam larni katta taxtada belgilab borish orqali oshkora- 
likni va oydinlikni ta ’minlash.
Intuitiv-ijodiy usullar qatoriga Delft usulim ham kiritish mum kin.
Keyingi bosqich bu tovar to ‘g ‘risidagi g ‘oyalarni saralash va tan- 
lash hisoblanadi. A gar g ‘oyalar to ‘plamini izlab topish va shakllan­
tirish ularning hajm ini oshirishga qaratilgan b o is a , g ‘oyalarni tan- 
lashdan m aqsad to ‘g ‘ri kelm aydigan qarorlarni aniqlash va ulardan 
voz kechishdan iborat b o ia d i. Bunda g ‘oyaning firma m aqsadlariga, 
uni am alga oshirish im koniyatlari esa korxonaning resurslariga mos 
kelishi inobatga olinadi.
40

---

3.2-rasm. Yangi tovarlar haqidagi g ‘oyalarni