A. N. Sam adov I f. n., dotsent

1 CeKepun B. JJ. 
HnnoBanHoiiiihiM \iapKeTHHr: V
hcohhk
. 
-
M.rHHOPA-M. 2 0 1 2 .- 
C.66.
32

---

Iqtisodiy rivojlanishning turli bosqichlarida raqobat kurashi u 
yoki bu davr iqtisodiyotining rivojlanish darajasiga ja v o b beradigan 
u yoki bu shakllarga ega b o iib kelgan. X XI asrning boshlarida so- 
tuvchi v a xaridor (iste’m olchi) o 'rtasid a uzoq m uddatli ham korlik 
m unosabatlarini shakllantirish raqobatli ustunlikka aylanadi.
B ozordagi m arketing tadqiqotlari talab, narx, o ‘xshash tovar, 
raqobatchilar v a xaridorlarni tahlil va bashorat qilishni nazarda tu- 
tadi ham da tadbirlar ishlab chiqish va am alga oshirish bilan b o g ‘liq 
tadqiqotchilik faoliyatining barcha turlarini o ‘z ichiga oladi. Beshta 
y o ‘nalishning barchasi b o 'y ich a bozor tadqiqotlari bilan shug‘ullan- 
m aganlar bozordan chiqib ketdilar. R aqobat kurashi sotuvni rag'bat- 
lantirish, m arketing sohasiga, y a 'n i iste’m olchi bilan to ‘laqonli ish- 
lashga o ‘tdi.
Shunday qilib, korxonada zam onaviy logistika m arketingini joriy 
qilish quyidagi raqobatli ustunliklarga erishish im konini beradi:
- zaxira v a b o g ‘langan kapital hajm ini kam aytirish;
- tovam i yetkazib berishga tayyorlikni oshirish;
- b u y u rtm an i bajarish vaqtini k am ay tirish v a u nin g sifatini 
o s h iris h ;
- ishlab chiqarishning m oslashuvchanligini oshirish;
- m ahsulot tannarxi, transport xarajatlari, q o ‘l m ehnati xarajatla- 
rini pasaytirish;
- kapital aylanuvchanligini tezlatish;
- korxonaning iqtisodiy oqim larini optim allashtirish;
- korxona resurslarining barcha turlaridan foydalanishni tashkil 
qilishni ratsionallashtirish;
- iqtisodiy oqim larni boshqarish jaray o n id a korxonaning barcha 
b o ‘linm alari faoliyatini muvofiqlashtirish.
A Q SH v a Y aponiyada qabul qilingan global m arketingning aso­
siy konsepsiyalari tajribasidan kelib chiqib, global m arketingning 
quyidagi asosiy standartlarini ajratib k o ‘rsatish m um kin:

---

- kom paniya talablariga m os keladigan qaytuvchan aloqa usul- 
laridan foydalanib, o ‘z iste’m olchisini imkoni boricha aniq bilish. 
F aqat iste’molchini diqqat m arkaziga q o ‘yib, kom paniya uni bilgan 
va bu bilim lardan foydalangan holdagina, iste’molchi undan voz 
kecha olm aydigan taklifni shakllantirishi mumkin. Tashabbuskor, 
nafsoniyati kuchli kom paniyalar yuzaga keladigan ehtiyojlarga od- 
diygina javob qaytarishdan k o ‘ra o ‘zlari ehtiyojni yaratish va qondi- 
rishga k o ‘proq y o ‘naltirilgan b o ‘ladi;
- eng yangi texnologiyalar (m arketingda - autsorsing, m erchan- 
dayzing, benchm arketing, internetm arketing, brendm arketing, mu- 
nosabatlar m arketingi, «yashirin» m arketing, «tarixiy innovatsiyalar 
nazariyasi») va innovatsion m arketingdan o ‘z vaqtida va to ‘g ‘ri foy­
dalanish;
- zam onaviy m arketolog o ‘z ishini, ijodkorlikni byurokratiya- 
ga aylantirgan holda boshqarish, bashorat va nazorat qilish zarurati 
sifatida k o Lrib chiqm asligi, balki tadbirkorlik ruhj bilan boyitilgan 
ijodkor bo‘lishi lozim.
Oxirgi yillarda m arketingdan m am lakatlararo darajada foydala­
nish tendensiyasi tobora aniqroq nam oyon boMmoqda. Bu holatda 
foydalaniladigan «m egam arketing» atamasi m a’lum bir, k o ‘pincha, 
boshqa m am lakatlarning tovarlari uchun yopiq b o 'lg an bozorga 
chiqish uchun iqtisodiy, siyosiy va psixologik yondashuvlarni strate­
gik m uvofiqlashtirshini taqozo etadi. M asalan, «Pepsi Cola» kom- 
paniyasi ulkan hind bozoriga chiqish uchun hindistonlik ishbilarm on 
doiralar bilan m uvaffaqiyatli ham korlikni tashkillashtirdi. Salqin 
ichim liklar ishlab chiqaruvchi mahalliy kom paniyalar qarshiligini 
yengib o ‘tish va qonunchilikni o ‘zgartirishga quyidagi choralarni 
am alga oshirish y o ‘li bilan erishildi. H indiston hukum atiga m ahal­
liy qishloq x o ‘jaligi m ahsulotlarini eksport qilishda k o ‘m aklashish 
ta k lif etildi. Bundan tashqari, «Pepsi Cola» kom paniyasi o ‘z m ahsu­
lotlarini H indistonning qishloq x o ‘jaligiga ixtisoslashgan hududlari- 
da sotish orqali ularning iqtisodiyoti rivojlanishiga k o ‘m aklashishni
34

---

v a’da qildi. Bu va ikkala tom on uchun foydali b o ig a n boshqa tak- 
liflar H indistonning k o ‘plab siyosiy, hukum at, jam oatchilik va ish- 
bilarm onlik doiralari vakillari orasida o ‘z tarafdorlariga ega bo'ldi.
Y uqorida aytib o ‘tilganlarning barchasi bozorlarni qism larga 
ajratish darajasining yuqori bo ‘lishiga olib keladi. Ishlab chiqaruv- 
chilar deyarli har qanday ehtiyojni qondiradigan tovarlarni taklif eta 
boshladilar. Tovarlar va m arketing tadbirlarining individuallashuvi 
ro ‘y berm oqda, bu esa, m os ravishda, yangi tovarlardan q o ‘shim cha 
foyda olishning pasayishiga olib keladi. Zam onaviy raqobat strate- 
giyalarining asosini m avjud bozorlardan tashqarida yangi tovarlar 
yaratishga im kon beradigan innovatsiyalar tashkil etm oqda. Bunday 
sharoitlarda innovatsion m arketing alohida rol o ‘ynam oqda.