A. N. Sam adov I f. n., dotsent

Internet orqali b ank xizm atlari k o ‘rsatish. Internet orqali bank 
xizm atlari k o ‘rsatish tarm oqdan foydalanuvchilar sonining ortishi 
bilan jad al sur’atlarda rivojlanishda davom etayotgan elektron tijo- 
ratning eng dinam ik segm entlaridan biri hisoblanadi. B ank operatsi- 
yalarini Internet orqali am alga oshirayotgan m ijozlar soni, shuning­
dek, ularning banklar m ijozlari um um iy sonidagi ulushi ham ortib 
borm oqda.
Internet orqali bank xizm atlari k o ‘rsatish, naqd pul bilan operat- 
siyalarni istisno qilganda, bank ofisida bajariluvchi barcha standart 
operatsiyalarni m asofadan turib am alga oshirishga im kon beradi:
- barcha kom m unal to ‘lovlarni (elektr energiyasi, gaz, telefon, 
kvartira to io v i, issiqlik ta ’m inoti);
- aloqa (IP-telefoniya, uyali va peyjing aloqa, Internet) va bosh­
qa xizm atlar (su n ’iy y o id o s h orqali televideniya, m asofaviy ta ’lim ) 
uchun hisob-kitob;
- istalgan bankdagi istalgan hisob raqam iga pul o ‘tkazish, jum - 
ladan, xorijiy valutada;
- internet d o ‘konlar orqali xarid qilingan tovarlar uchun to ‘lovlar;
- xorijiy valuta sotish va sotib olish;
- plastik kartaga pul o ‘tkazish/pul olish;
101

---

- turli hisob raqam lari (muddatli, ja m g ‘arma, nafaqa) ochish va 
ularga pul o'tkazish;
- belgilangan muddat uchun hisob raqam ining holati haqida turli 
shaklda m a’lum otnoma olish;
- on-layn rejim ida kelib tushgan to ‘lovlar haqida axborot olish;
- boshqa xil xizm atlar olish: jurnal va gazetalarga obuna b o'lish, 
brokerlik xizm atlari (qimmatli qog'ozlar sotish/sotib olish, investit- 
sion portfel yaratish, savdoda ishtirok etish va b.).
Internet orqali bank xizmatlari k o ‘rsatish bugungi kunda elektron 
tijoratning dinamikasi eng yuqori segm entlaridan biri hisoblanadi. 
H ozirda xizm at k o ‘rsatish bozorining ushbu sektori shakllanib ul- 
gurganligi haqida gapirish mumkin, bu xizm atlarni yirik banklar- 
ning aksariyati k o ‘rsatmoqda. A QSH da bu banklar qatorida Citicorp, 
Bank o f Am erica, W ells Fargo, Bank One, First Union banklarini 
sanab o ‘tish mumkin.
Internet orqali bank xizmatlari ko'rsatish tizim idan foydalan­
ish bir qator ustunliklarga ega. Birinchidan, bankka shaxsan tash rif 
buyurish zaruratining y o ‘qligi sababli vaqt tejaladi. Ikkinchidan, mi- 
jo z kun davom ida 24 soat m obaynida o ‘z hisob raqam ini nazorat 
qilib turishi va moliyaviy bozorlarda vaziyatning o'zgarishiga qarab, 
masalan, u yoki bu valutani sotib olishi yoki sotib yuborishi m um ­
kin. Bundan tashqari, bu tizim lar plastik kartalar bilan operatsiyalar- 
ni kuzatib borishda ju d a katta rol o ‘ynaydi, bu kartalardan bir so ‘m 
olinsa ham, bu narsa darhol tizim da tayyorlanuvchi m a’lum otno- 
m alarda aks etadi ham da mijozning o ‘z operatsiyalarini nazorat qi­
lish darajasini oshirishga xizmat qiladi.
Internet orqali bank xizm atlari k o ‘rsatish zam onaviy tizim la- 
rini tavsiflovchi uchta eng m uhim tavsifnom ani ajratib k o ‘rsatish 
m um kin:
- funksional im koniyatlar (m ijozlar uchun ochiq operatsiyalar);
- tizim dan foydalanish qulayligi (foydalanuvchi interfeysi);
- m oliyaviy axborotni saqlash va uzatish xavfsizligini ta'm in - 
lashda q o ‘Ilanuvchi usullari.
102

---

Internet orqali bank xizm atlari k o ‘rsatish tizim ining funksional 
im koniyatlari qanchalik keng, y a ’ni Internet orqali bank m ijozlari 
uchun qanchalik k o 'p operatsiyalar ochiq bo'Isa, bu tizim shuncha- 
lik to ‘laqonli va talabchan bo'ladi. A slida ham , Internet orqali bank 
xizm atlari k o ‘rsatish tizim ining funksional im koniyatlarini bilib tu- 
rib yoki m ajburan cheklash ularning javobgarligini biroz kam aytira- 
di, chunki bu holatda m ijoz bankka ta sh rif buyurishga m ajbur bo 'li- 
shi m um kin. Shu sababdan Internet orqali bank xizm atlari k o ‘rsatish 
tizim ini raqobatbardosh qilishga intilishda banklar ularni m ijozlarga 
bank ofisida taqdim etiluvchi barcha xizm atlar bilan ta ’m inlashga 
harakat qiladi.
Internet orqali bank xizm atlari k o ‘rsatish b o ‘yicha biror-bir 
tizim ning qulayligi qoidaga k o ‘ra tizim ning m ijozlar uchun m o ‘ljal- 
langan qism ining d o ‘stona interfeysiga, dasturiy ta ’minotni o ‘rnatish 
va sozlashning qanchalik sodda va osonligiga, turli bank xizm atlari 
olish uchun tizim da operatsiyalar bajarishning oddiy usullari qan­
chalik oson va qulayligiga bog‘liq b o ‘ladi.
Internet orqali bank xizm atlari k o ‘rsatish tizim larini yaratish va 
ulardan foydalanishda xavfsizlikni tashkil qilish m asalalari dolzarb 
aham iyatga ega b o ‘lib, keng m uloqot doirasi e ’tiborini tortadi. Tizim
m uhofazasi kam ida o ‘zaro aloqada boTuvchi subyektlam i (m ijoz va 
bankni) uzil-kesil identifikatsiyalashni, uzatiluvchi m oliyaviy ax- 
borotni shifrlash, axborot tashish vositalarini him oya qilishi lozim. 
Bugungi kunda ushbu m asalalarning barchasi k o ‘plab professional 
him oya tizim lari tom onidan hal etilayotgan b o iib , ular m ahalliy va 
chet el tizim larida keng q o ‘llanmoqda.