A. R. Jo‘raev, A. M. Shoimov, J. E. Pardaboev

12-MAVZU. KERAMIKA VA ELEKTROTEXNIK 
MATERIALLARGA ISHLOV BERISH TEXNOLOGIYASI. 
Tayanch so’zlar: keramik material, zamonaviy ishlab chiqarish, 
mustahkamlik, puxtalik, elektr montaj, elektr o’tkazgich.
12.1. Keramik materiallarning turlari va ularga mexanik va 
harorat xossalarini bilgan xolda, yani qattiqligi, mustaxkamligi va 
yuqori haroratlarga chidamliligini inobatga olib ishlov berish 
jarayonlari 
Kristall moddalar muayyan suyuqlanish va qotish haroratlariga, 
ularning atomlari muayyan geometrik shakllarga egadir. Ularning 
xossalari turli yo‘nalishlarda turlicha bo‘ladi, bu xususiyat 
anizotropiya deb ataladi. Kristall moddalarning mexanik puxtaligi, 
issiqlik va elektr o‘tkazuvchanligi, suyuqlanish tezligi, harorati 
ularning atom tuzilishiga bog‘liq va uning xossalariga ta’sir etadi. 
1-rasm. Materiallarning tasniflanishi. 
Eritma quyi haroratda asta-sekin bug‘latilsa, yirik kristallar, 
yuqori haroratda bug‘latilib, tez sovitilsa, mayda kristallar hosil 
bo‘ladi. Mayda donli po‘latlar qattiq, lekin yirik donli po‘latlarga 
nisbatan yumshoq bo‘ladi. Hosil bo‘lgan kichik bir kristall atrofida 
muntazam ravishda o‘suvchi yirik kristall olish mumkin. Bu jarayon 

---

118 
kristallning o‘sishi deb aytiladi. Barcha metall va qotishmalar kristall 
tuzilishga ega. Kristall donlari aniq geometrik shaklga ega emas. 
Tashqi tomonidan kristall ko‘p qirraliga o‘xshaydi va ular kristall 
donlari yoki granulalari deb ataladi. Metall va qotishmalardan 
tayyorlangan detallarning ishlatilishiga qarab ularga turlicha talablar 
qo‘yiladi. Metallar quyidagi xossalarga ega: 
1) fizik xossalar; 
2) kimyoviy xossalar; 
3) mexanik xossalar; 
4) texnologik xossalar. 
Metallarning fizik xossalariga ularning rangi, solishtirma 
og‘irligi, elektr o‘tkazuvchanligi, magnit xususiyati, issiqlik 
o‘tkazuvchanligi, issiqdan kengayishi, issiqlik sig‘imi kiradi. 
Metallarning 
kimyoviy 
xossalariga 
ularning 
oksidlanishi, 
eruvchanligi, korroziyaga chidamliligi kiradi. 
Metallarning mexanik xossalari bu ularning mustahkamligi, 
qattiqligi, egiluvchanligi kabi xossalaridir. Metallarning texnologik 
xossalari 
– 
quyiluvchanlik, 
kesiluvchanlik, 
payvandlanish, 
bolg‘alanuvchanligi, toblanuvchanligi, oquvchanligi va boshqalar.