A sh. Shorustam ov, R. Y. Abdullayev

6 .3 . T e m iry o ila r n i q or, qum bosishlardan va suv 
toshqinlaridan saqlash
T e m i r y o ' l t r a n s p o r t i n i n g q i s h k i v a m u r a k k a b i q l i m i y
s h a r o itla r d a m u n t a z a m va b ir tek is ishlashi y o 'l n i n g q o r va q u m
u y u m l a r i d a n , b o 'r o n l a r d a n va suv t o s h q i n la r i d a n p u x t a h i m o -
y a la n is h ig a , q o r va q u m b o 'r o n l a r i d a n o ' z v a q tid a to z a la n is h ig a
k o ' p j i h a t d a n b o g 'l i q . Y o 'l n i n g q o r b ila n k o 'm i l i b q o lis h i 
u n i n g h a r b i r m e t r i g a e n g n o q u l a y q ishki y o g 'in g a r c h ilik k u n -
117

---

la rid a y o g 'a d i g a n q o r n i n g m 3 dagi h a j m i b ila n o ‘l c h a n i b ,
a s o s a n , y o g ‘a d ig a n q o r hajm i va ja d a llig ig a , s h a m o l tezligi, 
y o 'n a lis h i kabi m a h a lliy s h a r o itla r g a b o g l i q b o l a d i . O 'z b e k i s -
t o n n i n g a y r im m i n ta q a l a r i d a jo y la s h g a n t e m i r y o ‘llar k a m d a n
k a m b o i s a - d a q o r va q u m b o ‘ro n la rig a u c h r a b tu rad i.
YoMni q o r yoki q u m b o 'r o n l a r i b ila n bosilish darajasi 
m i n t a q a n i n g iq lim iy va ta b iiy sh a r o itla r ig a b o g l i q b o ‘lib, ularni 
h im o y a la s h va to z a la s h u su lla rin i ta n l a s h d a h iso b g a olinishi 
k e ra k . K u c h li b o 'r o n l a r g a d u c h k e la d ig a n j o y l a r d a m a x s u s
loy ih alar asosida h im o y a o ‘rm o n z o r la ri b a r p o etiladi, 8 0 — 150 m
o r a l a t i b b a l a n d l i g i 6 — 7 m b o i g a n q o ‘sh q a t o r y o g ' o c h
p a n ja ra li d c v o r la r o 'r n a t il a d i va s h u kabi ish lar bajariladi.
Is h o n c h li va t e j a m k o r u s u lla r d a n biri h im o y a lo v c h i o ' r -
m o n z o r l a r n i b a r p o etish b o 'lib , o ' r m o n d a r a x tla ri va b u t a z o r
o 's i m l ik l a r n i n g tu ri t u p r o q , iq lim sh a r o itla r i, s h a m o l k u c h i va 
b o s h q a la r n i h iso b g a olib t a n la n a d i. O 's im lik va d o v - d a r a x t l a r
k o ' k a r m a y d i g a n j o y l a r d a y o ' l y o q a l a b y o g ' o c h p a n j a r a l i
d e v o r la r yoki s h c h i t l a r o 'r n a t il a d i.
Q a t t i q q o r y o g 'a d i g a n v a q t l a r d a y o 'l n i q o r d a n t e z - t e z
to z a la b turish lozim b o 'la d i va bu m a q s a d la rd a h a r xil turdagi 
q o r to z a la g ic h m a s h i n a l a r yoki m a x s u s q o r to z a la g ic h p o ­
y e z d la r ishlatiladi. R azye zd, o 'z ib o 'tis h p u n k ti va oraliq sta n si­
y alard a q o r m ax su s tozala g ic h m a s h in a la r y o r d a m id a to zala n ad i 
yoki k u ra k (струг) y o r d a m id a y o'l chekkasiga c h iq a rib tashlanadi. 
S trelkali o 't k a z g i c h l a r q o r d a n m a x s u s o 'r n a t il g a n p n e v m a t i k
q u r i l m a l a r y o r d a m i d a h a v o p u r k a b to z a la n a d i. S o v u q s h a r o ­
itlarda q o rn i elektrli va gazli isitgichlar y o r d a m id a eritib tozalash 
m u m k in . S o v u q va q o r k o 'p y o g 'a d ig a n m in ta q a la r d a g i k a tta
s t a n s i y a l a r d a q i s h g a m a x s u s t a y y o r g a r l i k k o 'r i l a d i va q o r
to z a la g ic h m e x a n i z m l a r n i n g ishlash jad v allari tu zilib p o y e z d la r
h a r a k a ti ja d v a lla ri bilan b o g 'la b qo'yiladi.
Q u m lik va y a r im q u m lik d a s h t - u b i y o b o n la r orqali o 'ta d ig a n
te m ir y o 'lla r d a ularn i q u m b o 'r o n la r i d a k o 'm ilib q o lis h d a n hi­
m o y alash k erak b o 'la d i. Q u m b o 'r o n la r i d a n h im o y a la s h u c h u n
s a m a r a li v o s ita la r q u m l a r n i o 's i m l i k l a r o 's t i r i b m a h k a m l a s h
yoki b itum li e m u lsiy a (q o r is h m a ) , q u m o q tu p r o q , p o lim e r q o ‘- 
sh ilg a n t u p r o q li s u s p e n z iy a la r bilan q o p la s h h a m d a h a r xil 
s u n ’iy t o 's i q l a r q u r is h la r d a n iborat. T o 's i q l a r sifatida b a la n d
b o 'l m a g a n yaxlit yoki p a n ja ra li y o g 'o c h d e v o r la r, q a m i s h va 
b u t a l a r d a n d e v o r t o ' s i q l a r y o 'l y o q a l a b h a r xil b u r c h a k l a r
118

---

o s tid a b ir yoki b ir n e c h a q a t o r qilib o 'r n a t il a d i. Q u m b o s is h d a n
e n g yaxshi h i m o y a vositasi q u m lik la r n i 
b u t a z o r l a r b a r p o qilib 
m a h k a m l a s h d i r . Bu m a q s a d d a c h o ‘1 sh a r o itla r ig a yaxshi m o s -
la s h a d ig a n h a r xil d a r a x t l a r (sa ksovul, c h e r k e z , q u m a k a tsi- 
yasi v a s h u k a b ila r), b u t a l a r (ju z g lu rb sely u g a, g r e b e n s h ik )
yoki o 't l i o 's i m l ik l a r (se lin , q u m sulisi, c h a g e r va s h u k a b i­
lar) e k ib o 's tirila d i. Y o 'l y o q a la b o 'r n a t i l g a n h i m o y a dev o rla ri 
v a q tin c h a lik t o 's i q sifatida q o 'lla n ila d i.
T e m i r y o 'l l a r n i so v u q o 'l k a l a r d a b o 'l a d i g a n m u z k o 'c h is h
d a v r la rid a , b a h o r g i sel to s h q in la r i d a v r id a yuvilish, o 'p ir ilis h -
l a r d a n m u h o f a z a l a s h u c h u n m a x s u s e h t i y o t c h o r a - t a d b i r l a r i
k o 'z d a tu tilad i: b a h o r g i sersuv d a v r n in g b o s h la n is h a rafa sid a 
q o r eriy b o s h la g a n z a h o t i to g ' t o m o n suv q o c h i r u v c h i a r iq va 
z o v u r la r o 'z a n i to z a l a n a d i , k ich ik k o 'p r ik va q u v u r te shiklari 
o c h i l a d i , y e r p o l o t n o s i d a g i q o r l a r t o z a l a n a d i . S u v b o sis h g a
q a rsh i z a r u r m a t e r ia ll a r ( to s h , s h o x - s h a b b a la r , y o g 'o c h , taxta 
va x o d a la r , m ix, sim v a b o s h q a la r ) keltirib q o 'y ila d i, z a r u r a tg a
q a r a b m a x s u s n a v b a tc h i b rig a d a la r ta y in la n a d i.
Y e r p o lo tn o s i y o n b a g 'ir la r i z a r a r la n g a n d a yoki q i s m a n suv 
b o s g a n d a , u la rn i y o g 'o c h taxtali s h c h i t l a r b ila n m a h k a m l a b
to s h b o stirib q o 'y ila d i, c h u q u r lik d a g i y e r p o lo tn o s i o 'y m a l a r i g a
t u p r o q l i q o p l a r y oki s h o x - s h a b b a l i v a q a m i s h l i b o y l a m l a r
ta s h la b u s tid a n to sh b o stirib q o 'y ila d i. C h u q u r l i k d a jo y la s h g a n
y e r p o l o t n o l a r i d a kyu v et a r iq c h a la r i t o 'l i b q o l g a n d a s h a g 'a l 
q a t l a m i n i y u v ilis h d a n saq lash u c h u n p o l o t n o c h e k k a s i b o 'y l a b
q u m s o l i n g a n q o p l a r d a n d e v o r c h a l a r t i k l a n a d i . A g a r ikki 
t o m o n kyuvet a r iq c h a l a r i d a n fa q at biri t o 'l i b q o lg a n b o 'l s a , u 
h o ld a s h p a l l a r o r a s id a ta x t a d a n k o 'n d a l a n g y o g 'o c h a r iq c h a l a r
q o 'y ilib suvni ik k in c h i a r iq c h a g a o 't k a z i b y u b o rila d i.
H i m o y a l a s h b i l a n b i r v a q t d a s u v n i n g u m u m i y s a t h i n i
p a s a y tir is h t a d b i r l a r i h a m k o 'r i l a d i . T o ' s a t d a n b o s h l a n i s h i ,
k a tta tezligi va v a y r o n q ilu v c h i h a j m d a b o 'l a d i g a n sel t o s h q i n -
l a r i n i n g o ld in i o lish u c h u n q u v u r va k ic h ik k o 'p r i k old i y o ' -
laklari q a t o r te r ilg a n q o z i q l a r q o q i b m a h k a m l a n a d i va suv 
o ' z a n i n i y o 'n a l t i r i s h c h o r a l a r i k o 'r il a d i . S e r y o g ' i n , suv b o -
s u v c h i xavfli d a v r la r o ' t i b k e t g a n i d a n k e y in y o 'l i n s h o o t l a r i ­
n i n g h o la ti va k e ltirilg a n z a r a r l a r o 'r g a n i l a d i , b u z i l g a n j o y l a r
t i k la n a d i va b e lg ila n g a n t e z l i k l a r d a p o y e z d l a r n i n g xavfsiz h a r a ­
kati t a 'm i n l a n a d i .
1 1 9

---

Nazorat savollari
1. T e m i r y o ' l l a r d a y o ' l x o ' j a l i g i n i n g v a z i f a s i n i m a l a r d a n i b o r a t ?
2. Y o ' l x o ' j a l i g i d a y o ' l m a s o f a s i d i s t a n s i y a s i , i h o t a o ' r m o n z o r d i s ­
t a n s i y a l a r i v a y o ' l m a s h i n a l a r i s t a n s i y a l a r i n i n g v a z if a s i n i m a d a ?
3. P o y e z d l a r h a r a k a t i g r a f i g i d a „ o k n o " n i m a u c h u n q o ' y i l a d i ?
4. Y o ' l n i t a ’m i r l a s h is h l a r i q a n d a y b a j a r i l a d i ?
5. Y o ' l n i k a p i t a l t a ’m i r l a s h q a n d a y b a j a r i l a d i ?
6. Y o ' l is h l a r i q a n d a y t a s n i f l a n a d i ?
7. Y o ' l i s h l a r i n i t a s h k i l q i l is h v a m e x a n i z a t s i y a l a s h q a n d a y o li b
b o r i l a d i ?
8. T e m i r y o ' l l a r n i q o r v a q u m b o s i s h l a r d a n , s u v t o s h q i n l a r i d a n
q a n d a y m u h o f a z a q i l i n a d i ?
1 2 0

---

V II B O B