A sh. Shorustam ov, R. Y. Abdullayev

7 .2 . K ontakt tarm oqlarida tok va 
kuchlanish tizim lari
T e m i r y o 'l o 'z g a r m a s yoki o 'z g a r u v c h a n to k tiz im id a e le k tr - 
lashtirilishi m u m k i n . B iroq, ikkala h o l a t d a h a m elektrli h a r a ­
k a tla n u v c h i ta rk ib la r d a ( E H T ) o 'z g a r m a s tokli to rtish m o t o -
r id a n fo y d a la n ila d i. U c h fazali o 'z g a r u v c h a n tokli to rtis h tizim i 
r iv o jla n m a d i. C h u n k i , y a q in jo y la s h g a n ikki faza k o n ta k t t a r ­
m o g 'i sim la rin i o ' z a r o ( u c h in c h i faza — rels) izolatsiyalash
1 2 2

---

j u d a m u r a k k a b . K o n ta k t o s m a s i k o n stru k s iy a s in in g o ‘ziga xosligi 
t a r m o q d a k u c h la n is h n i va h a ra k a t tezligini ch e k la sh g a olib keladi. 
O d a t d a , e lektrli h a r a k a t ta rk ib i b ir fazali o ‘z g a r u v c h a n to k
b ila n t a ’m i n la n ib , u n i b e v o sita lo k o m o ti v n i n g o ‘z id a o 'z g a r m a s
to k k a o 'z g a rtirila d i. O 'z g a r u v c h a n tokli lo k o m o tiv la r d a b ir fazali 
to r tis h m o t o r l a r i n i q o 'l l a s h 50 H z s a n o a t c h a s to ta li k u c h ­
l a n is h c h a s t o t a s i n i 2 — 3 m a r t a p a s a y ti r i l g a n d a g in a m u m k i n
b o 'la d i.
E le k trla s h tirilg a n t e m i r y o 'l l a r d a e le k tr h a r a k a t ta r k ib in in g
( E H T ) to k q a b u l q ilg ic hla ridagi k u c h l a n i s h n i n g n o m i n a l d a r a ­
jasi o 'z g a r m a s to k d a
3 kV va o 'z g a r u v c h a n to k d a 25 kV qilib 
belgilan g an .
E l e k t r l a s h g a n t e m i r y o i l a r d a e l e k t r t a ’m i n o t t i z i m i n i n g
a s o s i y p a r a m e t r l a r i t o r t u v c h i n i m s t a n s i y a l a r q u v v a t i , u l a r
o ra sid a g i m a so fa va k o n ta k t o sm a si n in g kesim y u z a s id a n iborat. 
E le k tr t a ’m i n o t i d a m u h i m e l e m e n t l a r n i n g ( t r a n s f o r m a t o r l a r ,
to 'g 'r ila g ic h la r, k o n ta k t ta r m o q la r i) y uklanish qobiliyati, u la r­
n in g y o 'l q o 'y i l a d i g a n q izishiga b o g 'liq b o 'lib , o 't a y o t g a n to k
q iy m a ti va d av o m iy lig i b ila n a n iq la n a d i.
O 'z g a r m a s t o k b ila n e le k tr la s h g a n t e m i r y o i l a r d a to r tu v c h i 
n im s ta n s iy a la r ikki asosiy fu n k s iy a n i b ajarad i: k eltirila y o tg a n
u c h fazali t o k k u c h la n is h in i p a sa y tira d i va u n i o 'z g a r m a s to k k a
a y la n tira d i ( 7 .2 - r a s m ) .