A sh. Shorustam ov, R. Y. Abdullayev

■220 к V, 5 0 Hz
- f t t
2 5 k V 5 0 Hz
7.3-rasm . O 'z g a r u v c h a n tokli e le k tr t a ’m i n o t ch izm asi
O 'z g a r u v c h a n to k d a k o n ta k t t a r m o g 'i b o 'y l a b o 'z g a r m a s tok 
tiz im ig a n is b a ta n k ic h ik to k d a q u v v a t u zatilishi o g 'i r vaznli 
p o y e z d la rn i b e lg ila n g a n
te z lik d a
o ' t a y u k la n g a n liniya la rda
124

---

h a r a k a tla n is h ig a i m k o n b e rib , t e x n ik - iq tis o d iy k o 'r s a tk ic h la r n i 
s e z il a r l i y a x s h i l a y d i . T o r t u v c h i n i m s t a n s i y a l a r b i r - b i r i d a n
4 0 — 6 0 k m m a s o f a d a jo y la s h tir ila d i. U l a r m o h i y a t ig a к о Т а
110— 2 2 0 kV ni 25 kV g a c h a p a s a y ti r u v c h i t r a n s f o r m a t o r
n im s ta n s iy a s i vazifasini o 't a y d i . U s h b u n im s ta n s iy a la r d a o ' z g a ­
r u v c h a n to k o 'z g a r m a s to k k a a y la n tirilm a slig i saba bli, u la r d a
t o 'g 'r il a g i c h a g r e g a tla r va u b ila n b o g 'liq q o ' s h i m c h a q u r i l m a ­
la r b o 'l m a y d i . Q u r ilm a la r i va x iz m a t к о ' rsatishlari o 'z g a r m a s
t o k to rtis h n im s ta n s iy a s ig a n is b a ta n a n c h a s o d d a va a rz o n . 
B u n d a y n i m s ta n s iy a la r n in g b a r c h a q u rilm a la ri o c h i q m a y d o n d a
jo y la s h tir ila d i, b iro q o 'z g a r u v c h a n tokli elektrli h a r a k a t ta r k i ­
b in in g tuzilishi b i r m u n c h a m u r a k k a b r o q d ir .
K u c h la n is h n i k o 't a r is h k u c h l a n i s h va e n e rg iy a y o 'q o t i s h n i
k a m a y t i r i s h v a t o r t u v c h i n i m s t a n s i y a l a r o r a s id a g i m a s o f a n i
o s h irish i m k o n in i b e r a d i. B iroq, k u c h la n is h n i b u n d a y o sh irish
e le k tr izolatsiyani k u c h a y tir is h x a r a ja tla rin i o s h irish va elektrli 
h a r a k a t l a n u v c h i t a r k i b n i a l m a s h t i r i s h b i l a n b o g 'l i q b o 'l a d i .
O 'z g a r u v c h a n to k d a e le k tr la s h tiris h k o 'r s a tk ic h la r in i y axshilash 
m a q s a d la r id a b i r - b i r i d a n 8 — 15 k m m a s o f a d a j o y la s h g a n ora liq
a v t o t r a n s f o r m a t o r l i 2 x 2 5 kV tiz im ish lab c h iq ilg a n . T o r tis h
n i m s t a n s i y a l a r i d a n a v t o t r a n s f o r m a t o r l a r g a e l e k t r e n e r g i y a
50 k V k u c h l a n i s h b i l a n k o n t a k t o s m a s i v a q o ' s h i m c h a
t a ’m i n lo v c h i sim o rq a li olib k e lin a d i, s o 'n g e n e rg iy a a v to tr a n s -
f o r m a t o r d a n e le k tr h a r a k a t ta rk ib ig a 25 kV k u c h la n is h bilan
u za tiladi.
2 — 25 kV k u c h l a n i s h l i e l e k t r t a ’m i n o t t i z i m i n i q o 'l l a s h
e le k tr li h a r a k a t t a r k i b i d a k a t t a o 'z g a r t i r i s h l a r c h a q i r m a y d i ,
a m m o m a x s u s t a ’m i n lo v c h i sim li o s m a k e ra k b o 'la d i.
O ' z g a r u v c h a n to k li u c h a s t k a l a r d a l o k o m o t i v l a r s ta tis tik
o 'z g a rtirg ic h va p u lsla n u v c h i to k dvigateli bilan ishlaydi. H o z ir d a
k o lle k to rs iz dvigatelli (a s in x r o n va v e n t i l - m o t o r l i) k u c h li elek - 
t r o v o z l a r y a r a tilg a n .
O 'z g a r u v c h a n to k d a h a r a k a t l a n u v c h i ta r k i b n i n g o 'z ig a x o s ­
ligi s h u n d a k i , u la rn i tiristo rli o 'z g a r tir g ic h la r , e le k tr o n b o s h -
q a r u v tiz im i va b o s h q a l a r q o 'l l a s h hiso b ig a ta k o m illa s h tir is h
m u m k i n .
T e m i r y o 'l y a q i n i d a j o y l a s h g a n m e t a l l in s h o o t va k o m -
m u n ik a ts iy a la r g a o 'z g a r u v c h a n to k e le k tr m a g n i t t a ’sir k o 'r s a -
ta d i. N a ti j a d a , u la r d a xavfli k u c h la n is h p a y d o b o 'l a d i , a lo q a va 
a v to m a tik a liniyalarida esa n o r m a l ishlashga xalaqit p ay d o bo 'lad i.
125

---

S h u n i n g u c h u n in s h o o tla r n i h i m o y a l a s h n i n g a lo h i d a tad b irlari 
ishlab c h iq ila d i, a lo q a h a v o liniyalari esa kabelli yoki ra d io releli 
tu rig a a lm a s h tir ila d i, a v t o m a t i k a v o sitalari re k o n s tr u k s iy a qili- 
n a d i.
B u l a r g a e l e k t r l a s h t i r i s h u m u m i y n a r x i n i n g 2 0 — 2 5 %
m iq d o r i s a r f q ilin a d i. A v to m a t i k a va te l e m e x a n ik a vositalari 
e l e k t r l a s h t i r i l g a n t e m i r y o i e l e k t r t a ' m i n o t i q u r i l m a l a r i n i n g
a jr a lm a s q ism i h iso b la n a d i.
C T zgarm as va o ‘z g a r u v c h a n to k d a ele k tr la s h tirilg a n liniya- 
la rn in g k o n t a k t t a r m o q l a r in i tu ta s h tir is h m a x su s j i h o z l a n g a n
t e m i r y o i s ta n s iy a la r id a a m a lg a o sh irila d i yoki to r tu v c h i k u c h
sifa tid a o 'z g a r m a s va o ‘z g a r u v c h a n to k d a ishlovchi ikki t a ’m i -
notli e le k tr o v o z la r ishlatiladi.