A., Sharipova sh. S. Kasbiy ta`lim metodikasi
Download 2.97 Mb. Pdf ko'rish
|
KASBIY TALIM METODIKASI Дарслик PDF
|
Tayanch so‘z va iboralar: Shaxsini puxta o‘rganish, individual yondashuv, ijtimoiy, psixik jihatdan kamolga yetish, ijtimoiy mavjudot, qarama-qarshiliklarga ega bo`lish. Tarbiya jarayonini tashkil etishda bola shaxsini puxta o‘rganish, uning yashash sharoitlaridan yetarli darajada xabardor bo‘lish va uning individual xususiyatlarini hisobga olish talab etiladi. Individual yondashuv o‘quvchining aqliy qobiliyati, bilishga bo‘lgan qiziqishi va iste’dodini namoyon etishda muhim ahamiyatga ega. Bolaning harakatlari uning ijtimoiy munosabatlar jarayonidagi ongli ishtiroki natijasida shakllana boradi. Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati insonni intellektual va ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash, uning har tomonlama rivojlangan shaxs sifatida namoyon bo‘lishiga erishishni nazarda tutadi. Bu ijtimoiy talabning amalga oshirilishi har bir fuqaroning bilim olish, ijodiy qobiliyatini namoyon etish, intellektual jihatdan rivojlanishi hamda muayyan kasb yo‘nalishi bo‘yicha mehnat qilish huquqini kafolatlaydi. O’quv maqsadi O‘quv-kasbiy faoliyatda mutaxassis sifatida shaxs shakllanishi va rivojlanishini maqsad qilgan, o‘quvchiga qaratilgan o‘ziga xos faoliyati, o‘quv-kasbiy faoliyatda namoyon bo`luvchi motivatsion, mazmunli, faoliyatli, baholovchi-nazoratli, bilim, ko‘nikma va malakalarning shakllanish jarayoniga oid O‘quv-kasbiy faoliyatda namoyon bo`luvchi motivatsion, mazmunli, faoliyatli, baholovchi-nazoratli, bilim, ko‘nikma va malakalarning shakllanish jarayoniga oid oid ma’lumotlarni nazariy jihatdan o’rganish 54 Inson hayoti davomida doimo o‘zgarib boradi. U ham ijtimoiy, ham psixik jihatdan kamolga yetadi, bunda bolaga berilayotgan tarbiya maqsadga muvofiq bo‘lsa, u jamiyat a’zosi sifatida kamol topib, murakkab ijtimoiy munosabatlar tizimida o‘ziga munosib o‘rin egallaydi. Zero, rivojlanish tarbiya ta’siri ostida boradi. Shu sababli shaxsga xos fazilatlarni to‘g‘ri va ob’ektiv baholash uchun uni turli munosabatlar jarayonida kuzatish lozim. Shaxsni rivojlantirish vazifasini to‘g‘ri hal etish uchun uning xulqiga ta’sir etuvchi omillar va shaxs xususiyatlarini yaxshi bilish zarur. Ta’lim muassasalarida tashkil etiladigan tarbiya jarayonida uning shaxs rivojlanishiga samarali ta’sir ko‘rsata olishi uchun ta’lim oluvchining o‘sishi va rivojlanishiga xos xususiyatlardan xabardor bo‘lish va inobatga olish maqsadga muvofiq. Binobarin, rivojlanish va tarbiya o‘rtasida ikki tomonlama aloqa mavjud. Shaxs tarbiyasiga ta’sir etuvchi omillar. Pedagogika, psixologiya va falsafa fanlarida individning shaxs sifatida rivojlanishiga irsiyat (biologik omillar), muhit (ijtimoiy omillar) hamda tarbiya kabi omillarning ta’siri o‘rtasidagi munosabatni belgilashga oid munozara ko‘pdan buyon davom etadi. Individning ijtimoiy mavjudot sifatida shaxsga aylanishida irsiyat, ijtimoiy muhit va tarbiya muhim ahamiyat kasb etadi. Ular ta’siridagina individ shaxs sifatida rivojlanib boradi. Ta’lim jarayonida o‘quvchilarga jamiyatda birga yashash bilan bog‘liq bo‘lgan holat va hodisalar o‘rgatiladi. Bu jarayonda o‘quvchi ijtimoiy munosabatlarga kirishadi, jamiyat a’zolari bilan o‘zaro munosabatda bo‘ladi. Shaxsning ijtimoiylashuvi uzoq davom etadigan murakkab jarayondir. Har qanday jamiyatning rivojlanish jarayonida ijtimoiy-axloqiy qadriyatlar, ideallr, axloqiy me’yorlar va qoidalar tizimi ishlab chiqiladi. Ijtimoiylashuv davrida har bir jamyat a’zosi mazkur qadriyat, ideal, me’yor va qoidalarning mohiyatini anglaydi, ularga rioya qilish asosida faoliyat yuritadi. Ijtimoiylashuv jarayoni ichki qarama-qarshiliklarga ega. Ijtimoiylashgan shaxsning xatti-harakatlari, xulq-atvori jamiyat talablariga mos kelishi, u bilan o‘zaro uyg‘unlasha olishi, salbiy ijtimoiy hodisalarga, individual rivojlanishiga 55 to‘sqinlik qiluvchi hayotiy holatlarga qarshi turishi kerak. Lekin hayotda ba’zan aksi ham bo‘ladi: to‘liq ijtimoiylashgan, jamiyatga kirishib ketadigan, ammo muhitda ba’zi salbiy holatlarga qarshi kurashishda faollik ko‘rsatmaydigan odamlar ham mavjud. Shaxs deganda muayyan jamiyatning a’zosi tushuniladi. Odam-inson individi shaxsga aylanmog’i uchun ruhiy jihatdan taraqqiy etgan, o’z xususiyati va sifatlari bilan boshqalardan farq qilishi lozim. Har bir odam shaxs sifatida turlicha namoyon bo’ladi. U o’zining xususiyati, qiziqishi, qobiliyati, aqliy jihatdan rivojlanganlik darajasi, ehtiyoji, mehnat faoliyatiga munosabati bilan boshqalardan farqlanadi. Bular shaxsning o’ziga xos xususiyatlari bo’lib, mazkur xususiyatlari rivojlanib, ma’lum bir bosqichga yetsagina, u kamol topgan shaxs sifatida namoyon bo’ladi. Shaxs ijtimoiy munosabatlar jarayonida qaror topada. Shaxsning rivojlanishi, avvalo, unda shaxsiy xislatlarning shakllanishi bilan boshlanadi. Rivojlanish shaxsning o’zida jismoniy va boshqa xislatlarning takomilini namoyon etadigan jarayon bo’lib, bunday xislatlarning tug’ma, ba’zilarida keyinchalik erishgan bo’ladi. Shaxs nomini olish uchun nimalar kerak? - degan savolning tug’ulishi tabiiydir. Odam ijtimoiy mavjudot sifatidan shaxsga aylanishi uchun unga ijtimoiy -iqtisodiy hayot sharoitlari muhit va tarbiya kerak bo’ladi. Ana shular hamda shaxsning nasliy xususiyatlarining taraqqiy etilayotganligi odamning rivojlanishi, shaxs sifatida namoyon bo’lishini ta’minlaydi. Odam bolasining shaxs sifatida rivojlanishini, uning har tomonlama kamolga etishi uchun tarbiyaviy ishlar metodikasi fani shaxs rivojlanishining umumiy qonuniyatlarini, unga ta’sir etadigan omillarni, rivojlanish jarayoniga aloqador bosqichlarni aniqlashi kerak. Shuningdek, bola shaxsining rivojlanishida faoliyatining o’rni va ahamiyatini ham o’rganishi lozim. Biz yuqorida “rivojlanish” tushunchasini juda ko’p ishlatdik. Endi ushbu tushunchaga atroflicha yondashib, ta’rif berishga harakat qilaylik. Odam biologik 56 mavjudot sanaladi, tarbiyaviy, biologik va ijtimoiy qonuniyatlarga bevosita bo’ysunadi. Boshqacha qilib aytganda, shaxs, inson tirik organizmdir, shu sababli uning hayoti biologiyaning umumiy qonunlariga, yoshlar anatomiyasi va fiziologiyasining maxsus qonunlariga bo’ysunadi. Bulardan tashqari odamning komil inson bo’lib yetishida aniq maqsad asosida tashkil etilgan hatti-harakat, iroda sifatlarining kamol topishi asosida ayrim nuqsonlarning bartaraf etilishi qiyinchiliklarni yengib o’tishga bo’lgan ishonchi ham muhim ahamiyatga egadir. Ma’lumki, hayoti davomida inson jismoniy va psixik jihatdan o’zgarib boradi. Lekin, bolalik, o’smirlik va o’spirinlik davrida rivojlanish nihoyatda kuchli bo’ladi. Bola mana shu yillarda ham jismoniy, ham ruhiy jihatdan o’sishi, o’zgarishi tufayli shaxs sifatida kamolga yetadi, bunda berilayotgan tarbiya maqsadga muvofiq ta’sir etishi natijasida bola jamiyat a’zosi sifatida kamol topib, murakkab ijtimoiy munosabatlar tizimida o’ziga munosib o’rin egallaydi. Anatomik va fiziologik xarakterdagi o’zgarishlar jismoniy rivojlanishga ta’luqlidir. Odam bo’yining o’sishi, gavda og’irligining ortib borishi, gavda tuzulishining o’zgarishi, qon bosimi, o’pka sig’imi, tayanch-harakat apparatining holati va boshqalar jismoniy rivojlanish ko’rsatkichlaridir. Ruhiy jarayonlar va bola ryhiyatidagi o’zgarishlar, chunonchi, diqqat va xotira darajasi, taffakur xususiyatlari, so’z boyligi hamda nutqning rivojlanganlik darajasi va boshqalar ruhiy rivojlanishga ta’luqlidir. Shaxs rivojlanishida, u yoki, bu faoliyat turlari (o’yin, o’qish, mehnat va boshqalar)ning turli yoshdagi faoliyatlar mazmuni (maqsadga yunaltirilganlik, harakatning ongli, rejali bo’lishi, ularning samaradorligi va h.k) shuningdek, aloqa, muomala hamda kishilar o’rtasidagiijtimoiy munosabatlar mazmuni, ijtimoiy- ahloqiy me’yorlarga bo’ysunish, ijtimoiy burchni anglash, unga nisbatan ma’sullik kabi xususiyatlari ham muhim ahamiyatga ega bo’ladi. 57 Shaxsning shakllanishida shaxsiy xislat va sifatlarning rivojlanib, taraqiy etib borishi muhim o’rin tutadi. Shaxs sifatlarini to’g’ri aniqlash uchun turli munosabatlar jarayonida uni o’rganish maqsadga muvofiqdir. Bugungi kunda ta’lim-tarbiya tizimi kadrlarning yangi avlodi taffakurini, ongini shakllantirishga xizmat qiladigan zarur bir soha sifatida namoyon bo’layotgan ekan, shaxs ta’rifi ham birmuncha oydinlashadi. Kadrlar tayyorlash milliy modelining tarkibiy qismiga kirgan "shaxs" quydagicha ta’riflanadi: Shaxs - kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub`ekti va ob`ekti, ta’lim sohasidagi xizmatlarning iste`molchisi va ularni amalga oshiruvchisi. Demak, shaxs - ijtimoiy munosabatlar maxsuli bo’lib, ongli faoliyat bilan shug’ullanuvchi ijtimoiy mavjudot sifatida jamiyatda o’z o’rni bor. Shaxsning rivojlanishi esa, barcha tug’ma va hosil qilingan xususiyatlari: organizmning anatomik tuzilishi, fiziologik va psixologik xususiyatlari, faoliyat va xatti-harakatining miqdori va sifatining o’zgarish jarayonidir. Faqat tarbiya orqali insondagi rivojlanish imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish mumkin. Tarbiya jarayonida aniq maqsad va reja asosida shaxsga ta’sir etiladi. Buning natijasida muhitdagi voqealarning to’g’ri ijobiy ta’sirini amalga oshirish imkoni tug’iladi. Muhit bera olmagan narsalar tarbiya orqali hosil qilinadi, hatto tarbiya tufayli shaxsda tug’ma kamchiliklarni ham o’zgartirib shaxsni kamolga yetkazishi mumkin. Bundan tashqari muhitning salbiy ta’siri tufayli tarbiyasi izdan chiqqanlarni ham qayta tarbiyalaydi. Rivojlanish shaxs faoliyatidan tashqarida bo’lmaydi. Shu sababli odam faoliyati uning rivojlanishi uchun asos bo’ladi. Pedagogik jihatdan to’g’ri uyushtirilgan har qanday faoliyat xoh o’yin, mehnat, o’qish, sport va boshqalar shaxsning rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadi. Insonning kamol topish jarayonini faqat irsiyat, muhit va ta’lim-tarbiyaga bog’lab o’rganish, talqin qilish ham haqiqatga unchalik to’g’ri kelmaydi. Chunki, ijtimoiy taraqiyotda shaxsning o’zi ham faol ishtirok etadi. Aytish mumkinki, ijtimoiy muhit, ta’lim-tarbiyada shaxsning o’zi faol ishtirok etgandagina uning tug’ma layoqatini uyg’otadi, ist`edod qobiliyatlarini 58 o’stira oladi. Agar, kishi o’z ishini sevsa, uning shu sohadagi ist`edodi tezroq va kuchliroq ro’yobga chiqa boshlaydi. Download 2.97 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|