A., Sharipova sh. S. Kasbiy ta`lim metodikasi

 
Mavzuni mustahkamlash uchun nazorat savollari: 
 
1. Hozirgi paytda ta’lim-tarbiya tizimida o‘qituvchining tahsil oluvchilar bilan 
jonli muloqot va munosabati muhim ahamiyatga ega. Siz nima deb o`ylaysiz? 
O`z fikringizni bayon eting.
2. O‘qitishning texnik vositalari deganda nimalarni tushunasaiz? 
3. Barcha o‘qitishning texnik vositalarini shartli ravishda nechta asosiy guruhga 
bo‘lish mumkin? Batafsil tushuntirib bering. 
4. Mashg‘ulotda o‘qitishning texnik vositalridan foydalanish qaqnday harakterga 
ega bo‘lishi mumkin? 
5. O‘quv xonalarini o‘qitishning texnik vositalari bilan jihozlashda qanday 
texnikaviy-pedagogik talablar qo‘yiladi? 
6. Ta’lim-tarbiya ishida ko‘rsatmalilik tamoyiliga amal qilish zaruriyati insonning 

---

245 
fikrlash hususiyatidan kelib chiqadi, deydilar. Siz bunga qanday qaraysiz? O`z 
fikringizni bayon eting. 
7. Tasviriy ko‘rsatmalardan qanday hollarda foydalaniladi? 
8. Ko‘rsatmali qo‘llanmalarga qanday talablar qo‘yiladi? 
 
19.2. An`anaviy va noan`anaviy dars berish uslublari, kichik 
guruhlarga bo‘lib ishlash, debatlar, bahs munozaralarni tashkil 
etish usullari. 
Tayanch so‘z va iboralar:
An`anaviy ta`lim, o`quv materiali, mashg`ulotning bosqichlari, ta`lim 
metodlari, kasb-hunar ta'lim tizimi, kasbiy ta'limning shakllanishi, ta'lim sohasidagi
muammolar, kasbiy faoliyat, o`qitish metodikasi, metod va usullar, o`qitishning 
tashkiliy ko`rinishlari, afzalliklar, kamchiliklar, noan`anaviy modellar.
An`anaviy dars — muayyan muddatga mo`ljallangan, ta`lim jarayoni 
ko`proq o`qituvchi shaxsiga qaratilgan, mavzuga kirish, yoritish, mustahkamlash 
va yakunlash bosqichlaridan iborat ta`lim modelidir. O`quv materiali yangi va 
ancha murakkab bo`lganda, an`anaviy dars — ko`p hollarda ta`lim jarayonining 
birdan — bir metodi bo`lib qolmoqda. 
Ma`lumki, an`anaviy darsda ta`lim jarayonining markazida o`qituvchi turadi. 
SHu bois, ba`zida an`anaviy darsni markazida o`qituvchi turgan o`qitish usuli deb 
ham atashadi. 
An`anaviy dars o`tish modelida ko`proq ma`ruza, savol —javob, amaliy 
mashq kabi metodlardan foydalaniladi. SHu sabab, bu hollarda an`anaviy dars 
samaradorligi ancha past bo`lib, o`quvchilar ta`lim jarayonining passiv 
ishtirokchilariga aylanib qoladilar. 
An`anaviy dars o`tishda mashg`ulotning bosqichlarini quyidagicha 
rejalashtirish mumkin. 
1. Kirish. O`tilgan materialni takrorlash; darsning maqsadini tushuntirish; 
yangi darsning mavzusi va mashg`ulot rejasi bilan tanishtirish. 

---

246 
2. YAngi mavzuni yoritish. YAngi mavzuni kichik — kichik bo`lakchalarga 
bo`lib berish; rang —barang misollarni imkoni boricha ko`rgazmali taqdim 
qilish; 
mavzudan chetlashmaslik; materialning murakkab tomonlarini qayta 
tushuntirish; 
o`quvchilarning tushunganlik darajasini tekshirib borish; teskari aloqani 
ta`minlash. 
3. «Teta—poya» mashq. Biror misol (yoki masalani) o`quvchilar bilan 
qadamba — qadam hal qilish va tahlil qilish: 
4. Yo`naltirib turiluvchi mashq. O`quvchilar mashq (yoki masalani) mustaqil 
bajarishadi, o`qituvchi esa ularni nazorat qilib, tuzatish kiritib boradi. 
5. Mustaqil bajariladigan mashq. O`quvchilar mashqni mustaqil holda 
o`qituvchi yordamisiz bajarishadi. 
6. O`quvchilarning tushunganlik darajasini tekshirish. Nazorat savollari bilan 
murojaat etish va mavzuni o`zlashtirish darajasini aniqlash. 
7. YAkunlash. Dars mavzusining asosiy tushunchalarini va o`quv maqsadlarini 
jamlash. 
Ko`rinib turibdiki, an`anaviy dars mashg`ulotida barcha dars bosqichlari 
qadamba-qadam amalga oshiriladi va hech qanday g`ayrioddiylik mavjud emas. 
Bu o`quvchini darsga bo`lgan ishtiyoqining sustligini va dars o`tishdagi bir xillikni 
ta`minlaydi. SHunday bo`lsada, an`anaviy o`qitishda o`ziga xos ijobiy va salbiy 
xususiyatlar mavjuddir. Zero, an`anaviy ta`lim metodlari quyidagi afzalliklarga 
ega: 
• ma`lum ko`nikmalarga ega bo`lgan va aniq ma`lum tushunchalarni, fanni 
o`rganishda foydali ekanligi. Bu an`anaviy ta`limda ilmiylik tamoyilining 
amal 
qilayotganligi 
va 
o`quvchida 
tizimli 
bilimlarning 
hosil 
bo`layotganligidir; 
• o`qituvchi tomonidan o`qitish jarayonini va o`qitish muhitini yuqori 
darajada nazorat qilinishi, ta`limning tarbiyaviy harakterini ifodalaydi. 

---

247 
Bunda talabalar sust ishtirok etsalar ham, dars mashg`ulotida ular yuqori 
intizom na`munalari ko`rsatadilar; 
• vaqtdan unumli foydalanish natijasida barcha mashg`ulot bosqichlarining 
to`liq amalga oshishi va vaqt taqsimotining izchillik bilan namoyon bo`lishi 
kuzatiladi. 
An`anaviy ta`lim metodlari bugungi kunda qator kamchiliklarga ham 
egaki, bu o`quv jarayonida noan`anaviy ta`lim metodlarini qo`llash ehtiyojlarini 
paydo qiladi. Bu kamchiliklar quyidagilardir: 
• o`quvchilar passiv ishtirokchi bo`lib qoladilar, dars mashg`uloti markazida 
hamda asosiy boshqaruvchilik rolida o`qituvchining turganligi bunday 
passivlikka olib keladi; 
• o`qituvchining to`la nazorati barcha o`quvchilar uchun motivatsiyani vujudga 
keltirmaydi. CHunki, o`quvchilar tomonidan amalga oshirilayotgan barcha 
xatti-harakatlar qat`iy talab asosida sodir bo`ladi. Bu o`quvchida ijodiy 
tashabbusni uyg`otmaydi; 
• o`quvchilar o`qituvchi bilan bevosita muloqotga kirisha olmaydilar. CHunki, 
har bir dars bosqichi muayyan qoidalarga asoslanganligi va bu bosqichlar 
o`qituvchining ixtiyorida sodir bo`layotganligi muloqotning har xil shakllarini 
namoyon bo`lishiga ehtiyoj tug`dirmaydi; 
• eslab qolish darajasi hamma o`quvchilarda bir —xil bo`lmaganligi sababli, 
sinf bo`yicha o`zlashtirish darajasi past bo`lib qolishi mumkin. YA`ni, 
an`anaviy ta`limda mashg`ulotga va bilish jarayoniga o`quvchilarni 
qiziqtiruvchi 
har 
xiluslublarni, 
xotirani 
mustahkomlovchi 
o`yinli 
texnologiyalarni qo`llash imkoniyatlaridan foydalanilmasligi mazkur 
oqibatlarni keltirib chiqaradi; 
• mustaqil o`rganish va mustaqil qarorlar qabul qilish uchun sharoitlar 
yaratilmaydi. Talabani ijodiy fikrlashga undovchi kuchning mavjud emasligi 
tabiiy ravishda yangi g`oyalarni ishlab chiqish uchun sharoitlarni yuzaga 
keltirmaydi. 
O`qitishning noan`anaviy modellarini shartli ravishda 3 ga ajratish mumkin. 

---

248 
Bu modellar asosan o`quvchi shaxsiga qaratilgan bo`lib, ularni boshqacha 
qilib markazda o`quvchi turgan ta`lim modellari deb ham atashadi.