A., Sharipova sh. S. Kasbiy ta`lim metodikasi

MAVZU
22. KASB – HUNAR TA’LIMI USTASINING O‘QUV – 
TARBIYAVIY ISHLARINI TASHKIL ETISH. 
 
 
 
 
 
 
 
22.1. Kasb – hunar ta’limi ustasining o‘quv – tarbiyaviy ishlarini 
o‘rganish. 
 
Tayanch so‘z va iboralar:
Zamonaviy ta’lim, Ishlab chiqarish ta’limi, ta’limi ustasi, mexnat faoliyatini 
rivojlantirish, kasb-hunar ta'lim tizimi, ta’limi ustalari ishining tahlili, odob-
axloqning shakllanishi, kasb faoliyati, “Usta-talaba” tizimi, motivatsiyali 
komponent, yo‘naltiruvchi komponent.
Zamonaviy ta’lim to‘g‘risida so‘z yuritganda, muayyan mutaxassisni 
tayyorlashda ta’lim va tarbiya berishning asosiy qonuniyatlari amalga oshirilishi 
shart. Bunday qonuniyatlardan biri “Pedagog-o‘qituvchi” munosabatini
erkinlashtirish hisoblanadi.
 
 
O’quv maqsadi 
Kasb – hunar ta’limi ustasining o‘quv – tarbiyaviy 
ishlarini o‘rganish, darsdan va o‘qishdan tashqari 
ishlarni o‘rganishi pedagogik amaliyotga 
qo‘yiladigan 
talablar, 
pedagogik 
amaliyot 
bo‘yicha xujjatlar va ularni rasmiylashtirish, 
pedagogik 
amaliyotni 
yakunlashiga 
oid 
ma’lumotlarni nazariy jihatdan o`zlashtirish
 

---

284 
Ishlab chiqarish ta’limi ustasi kasbi – pedagogik faoliyatining xususiyati 
shundaki, u xuddi ikki taraflama mehnat predmetiga egadir. Bir tomondan uning 
asosiy vazifasini insonlar bilan o‘zaro munosabat tashkil qilsa, ikkinchi tomondan 
ma’lum bir kasb soxada maxsus bilim, ko‘nikma va maxoratga ega bo‘lishni talab 
qiladi. Ishlab chiqarish ta’limi ustasi uchun bu ma’lum bir kasb faoliyat bo‘yicha 
bilim va maxoratidir.
Bundan tashqari ishlab chiqarish ta’limi ustasi talabalarning mexnat 
faoliyatini rivojlantirish bilan bir qatorda ularning yosh xususiyatlarini e’tiborga 
olishi kerak. Bu kasb tarbiyashunoslik va maxsus soxa bo‘yicha tayyorgarlikni 
talab etadi. Demak, ishlab chiqarish ta’limi ustasi xushmuomala bo‘lishi, 
shuningdek ma’lum shaxsiy ijtimoiy-psixologik xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak.
Ishlab chiqarish ta’limi ustasi kasbining o‘ziga xosligi uning ijtimoiy, jamoaviy va 
ijodiy tavsifidan iboratdir.
Kasb-hunar kollejlarida ishlab chiqarish ta’limi ustalari ishining tahlili shuni 
ko‘rsatdiki, bugun Davlat ta’lim standartida belgilangan tayyorgarlik bo‘yicha 
bilim, ko‘nikma va malakalar bilan bir qatorda tarbiyaviy, tashkiliy, 
boshqaruvchanlik, o‘quv uslubiy ishlarni bajarish kabi mahoratga ham ega bo‘lishi 
kerak. 
Bu yerda bo‘lajak ishlab chiqarish ta’limi ustasining ishlab chiqarish 
amaliyoti bo‘yicha ko‘nikma va mahorati, kasb-hunar kollejidagi faoliyati 
jarayonida shakllanishi kerak. Aynan usta talabalarda kasb madaniyati bo‘yicha 
dunyoqarash, odob-axloqning shakllanishi bo‘yicha bosh vazifani hal qiladi. Bu 
funksiyalarni bajarish uchun ustaning o‘zi mos ravishda tayyorgarlikka ega 
bo‘lishi kerak. 
Ta’kidlab o‘tganimizdek, ishlab chiqarish ta’limi ustasining kasb faoliyati, 
avvalombor, talabalar bilan bog‘liqdir. Bu o‘zaro harakat, ya’ni “Pedagog-
o‘qituvchi” tarbiyaviy munosabatlari doirasida amalga oshiriladi. Shuning uchun 
ham ishlab chiqarish ta’limi ustasi va talabalar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatiga 
shuningdek, ikki taraflama yondashish kerak. Birinchidan, kasb ta’limi mazmuni 
bo‘yicha usta u yoki bu maxsus sohada ma’lum bilim, ko‘nikma va

---

285 
mahoratlarning tashuvchisi hisoblanadi, biroq shu vaqtning o‘zida talabalar bilan
o‘zaro harakatda bo‘lib, u burch, vijdon, adolat tashuvchi shaxs sifatida xizmat 
qiladi.
“Usta-talaba” tizimidagi o‘zaro munosabatlar muhim pedagogik shartlardan 
biri bo‘lib, bo‘lajak kichik mutaxassislarni tarbiyalashning asosi hisoblanadi. 
Ishlab chiqarish ta’limi ustasining tarbiyaviy ishlar sohasidagi bilim va mahorat 
darajasi faqat ularning pedagogika, psixologiya, ishlab chiqarish ta’limi uslubi 
bo‘yicha savollarga bergan javobi bo‘yicha baholanadi. Ko‘rinib turibdiki, bu 
yerda ishlab chiqarish ta’limi ustasi faoliyatida tarbiyaviy yo‘nalish inobatga 
olinmagan va o‘quv rejasida ham bunday fan yo‘q. 
Nazariy jihatdan u yoki bu faoliyat tayyorgarligini baholash quyidagi 
komponentlar asosida amalga oshiriladi. Bular motivatsiyali yo‘naltiruvchi 
ijtimoiy-psixologik va jarayonli komponentlardan iborat.
Ishlab chiqarish ta’limi ustasining motivatsiyali komponenti tarbiyaviy 
ishga ijobiy munosabatni, tarkib topshirish, rivojlantirish va boshqalarni o‘z ichiga 
oladi. “Tarbiyaviy ishda motivatsiya” deganda tarbiyaviy faoliyat mazmunini, 
yo‘naltirilganligi va tavsifini aniqlovchi motivatsiyalar, to‘plami tushuniladi.
Tarbiyaviy faoliyatning tashqi motivatsiyalari mavjud bo‘lib, ularga ta’lim 
muassasasidagi ishning ustuvorligi, pedagog sifatida shaxsiy va kasbiy o‘sish 
imkoniyati, tarbiyaviy motivatsiyalarga ishlab chiqarish ta’limi ustasi faoliyatining 
jarayoni va natijasini kiritish mumkin. Shuningdek, motivatsiya sifatida va 
boshqaruv motivatsiya ham mavjud bo‘lib, bular ishlab chiqarish ta’limi ustasi va 
talaba o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlikdagi harakatida yuzaga chiqadi. Bu ustaning 
yetakchi tarbiyaviy motivatsiyasi bo‘lib, talaba shaxsining bo‘lajak malakali 
kichik mutaxassis sifatida shakllanishiga g‘amxo‘rlik qilish hisoblanadi. 
Tarbiyaviy ishga tayyorgarlikning yo‘naltiruvchi komponenti ishlab 
chiqarish ta’limi ustasining kasb faoliyati xususiyatlari va sharoitlari to‘g‘risidagi 
bilim va tasavvurlarini o‘z ichiga oladi va qiziqish, yondashuvchanlik, 
dunyoqarash, ishonch hosil qilish, ko‘zlangan maqsad orqali kasbiy 
yo‘naltirilganligini ifodalaydi.

---

286 
Qiziqish asosan, yo‘naltirilgnalikning birinchi shakli hisoblanib, o‘rta 
maktabda shakllanishni boshlaydi. Tarbiyaviy ishga qiziqish bir qancha talablarga 
ega bo‘lib , insonlarning o‘zaro ta’sir bilan bog‘liqdir. Qiziqish shuningdek 
tarbiya soxasidagi ma’lum bilimlarga bo‘lgan talabni ham ifodalaydi. Maktabda 
olingan bilim tarbiyaviy ishga bo‘lgan qiziqishga asos bo‘lishi mumkin. 
Qiziqish mehnat faoliyati sifatida talabalarni ma’lum yo‘nalishda 
harakatlanishlariga majbur qiladi.
Tarbiyaviy ishga bo‘lgan qiziqish “Bilimga chanqoqlik”ni keltirib chiqarsa, 
yondashuvchanlik-“Faoliyatga 
chanqoqlik”ni 
yuzaga 
keltiradi. 
Yondashuvchanlikni bo‘lajak ishlab chiqarish ta’limi ustasining o‘qitish va 
tarbiyalash jarayonida doimo rivojlantirib borish zarur.