A. Temur-lotin p65

YAXSHILAR YOR BO'LGANDA...
M o v a r o u n n a h r d a c h in g iz iy la r n in g z u lm i b e h a d
o sh g an p a y tla r ek an. A m ir T em u r y etm ish nafar say- 
yid v a say y id zo d alarn i u la rn in g zulm isk an jasid an ozod 
etib d i. B u n d a n fo y d ala n ish n i k o 'z la g a n u n in g d u sh - 
m a n la ri T u g 'lu q T e m irx o n g a x a t y o zish ib , « T em u r 
b iz g a q a rs h i isy o n t u g 'i n i k o 'ta r d i» , d e y a tu h m a t 
u y u s h tir ib d ila r . X o n y o lg 'o n x a b a r g a is h o n ib , u n i 
o 'lim g a bu yu rib d i. Lekin y o rlig ' ta q d ir taq o zo si b ilan
S o hibq iro n T em u rn in g q o 'lig a tush ib di. U b arlo s uru- 
g 'in in g b a h o d irlarin i to 'p lab , g 'a n im la rg a q arsh i cho- 
ralar k o 'rib d i. E l-yurt u n g a q o 'sh ilib d i. M am lak atn in g
ulam o v a m ash oy ix lari zolim larni y o 'q qilish h a q id a
u n g a fatv o y o zib b e rib d ila r. U n d a s h u n d a y s o 'z la r 
yo zilg an ekan: «... M o v aro u n n a h rd a g i b u tu n ahli islom, 
sip o h u raiy at y o x u d u lam o y u m ashoyix b o 'lsin , Amir 
T em u rg a izzatu ikrom k o 'rsa tib , u n i A m ir T em u r Q ut- 
bi S altan ati O liy d e b atasin la r v a u ni A llo hn ing (yerda- 
gi) q u d r a ti — s a lta n a t ta x tig a lo y iq k o 'rs in la r» . Bu 
fatvoni A m ir T em u rg a k o 'rsa tg a n la rid a , u h e c h ikki- 
lan m ay ja n g u ja d a l b a y ro g 'in i b a la n d k o 'ta rib , xalq in i
25

---

zolim lar zu lm id an b u tu n la y ozod e tish g a b el b o g 'lab d i. 
L e k in b ir n e c h a x o in k im s a la r b u sirn i fo sh q ilib
q o 'y ib d ila r. C h in g iziy lar u n i y o 'q q ilish u c h u n jon - 
ja h d la ri b ila n ish g a k irish ib d ila r. A m ir T em u r xavf- 
x a ta r k o 'p a y g a c h , A m ir K ulol h u z u rig a borib, m aslah at 
so 'ra b d i. A m ir K ulol u n g a v a q tin c h a X o razm g a ke- 
tish n i m aslah at beribdi.
T u g 'lu q T em irxonning o 'g 'li Ilyosxo'ja Xiva hokim i 
T o'kal b ah o d irg a x at yozib, A m ir T em urni y o 'q qilish 
kerakligini uqtiribdi. Xiva xoni m ing otliq bilan u n g a
q arsh i chiq ib d i. A m ir T e m u rd a o ltm ish o tliq n av k ar 
b o r b o'lib , q ay n o g 'asi A m ir H u say n h am b irg a ekan. 
«M ing q a rg 'a g a bir k e sak kifoya», d eb d i Amir Tem ur 
v a otlarini g 'an im lash k arig a ro 'b a ro ' keltirib, ja n g g a
kirishibdi. T o 'k al b ah o d irn in g m ing o tlig 'id an ellik kishi, 
u n in g navk arlaridan o 'n nafari qolibdi.
G 'a la b a h a q id a e s h itg a n Ily o sx o 'ja h a y ro n qolib: 
«T em ur ajab er k ish i erk an , A lloh u n g a b a x tu iqbol 
e sh ig in i och ib d i» , — d e y a u n in g m a rd lig ig a ta n b e ­
ribdi.
A m ir T e m u r b ir n e c h a k u n g a c h a X o razm c h o 'l- 
la rid a sa rs o n u s a rg a rd o n b o 'lib y u rib d i. Y etti k ish i 
otliq, u c h nafari p iy o d a ek an. Bir k e c h a q u d u q b o sh id a 
tu n a b qolibdilar. U ch n afar x u ro so n lik bev afolik qilib, 
o tlarni olib qochibdi. Yetti kishi to 'r t o td a qolibdi. Ahvol 
h a d d a n ta sh q a ri o g 'irla sh ib d i. Bir b ax tsizlik yuz bersa, 
q o 's h a kelad i. M o x o n ho kim i A libek C h u n G 'u rb o n iy
o d am lari b ila n y o p irilib k elib , u la rn i asir q ilib d i va 
b u rg a to 'la q o ro n g 'i u y g a q am ab q o 'y ib d i.
A m ir T e m u rn in g b ilim d o n , h u s h y o r v a d o v y u ra k
v a zirlarid an biri A zizud din v o q e a d a n x a b a r to p g ach , 
T erm izdan y u rish qilib, te z d a y e tib k elib d i v a ta d b ir 
ishlatib, A libekni uxlatib qo'yibdi. U ning m ardligi Amir 
T em u rg a shijoat b ag 'ish la b d i va u so q ch ilardan b irining 
q o 'lid ag i qilichini to rtib olib, h am la qilibdi. Q o 'rq u v g a 
tu sh g a n soq ch ilar tu m ta raq a y qochib qolishibdi.
26

---

A m ir T em u r X u ro so n to m o n g a yuzlan ib d i. Y o'lda 
M u b orak sho h Sanjariy yuz otliq askari b ilan u n g a kelib 
q o 'sh ilib d i. U y e rn in g x alq i v a say y id lari h am u n g a
m e h rib o n c h ilik k o 'rs a tis h ib d i. S a h ro d a yayov, o tliq
bo'lib, ikki yuz nafarg a y aq in kishi u n in g y o n ig a kiribdi. 
«Bu y e r d a tu ra v e ris h q o 's h in n in g ta rq a b k e tis h ig a
sabab b o 'lad i» , — d ey ish ib d i o qsoqollar. A m ir T em ur 
u lar bilan k en g ash ib d i va: «Bizlar S am arq an dg a boray- 
lik, sizlar esa v a q tin c h a B uxoro taraflard a jo n saqlab 
turinglar! Y etarli lashk ar y ig 'ilg ach, Ilyosxo'jaga qarshi 
ja n g g a o tla n ib , y u rtim iz n i o zo d etu rm iz!» — d eb d i. 
V a ta n f id o y ila rig a b u g a p m a 'q u l k e lib v a o 'z a r o
ahdlashib, tarq a b ketibdilar. Ju fti haloli — O 'ljo y T urkon 
oqani ham y ashirin ch a o 'sh a y e rd a qoldirib, Amir T e­
m ur S am arq and g a y o 'l olibdi. Y o'lda T am uqa qavchin 
o 'n b esh o tlig 'i b ilan u n g a qo'shilibdi. U lar b irg alik d a 
ya n a ikki m ing kishini o'zlariga ittifoqdosh qilibdilar.
Amir T em ur q irq k ec h a y u qirq k u n d u z Q u tlu g ' T u r­
k o n o q a n in g u y id a tu rib , S a m a rq a n d ah lin i o zo d lik
u c h u n k u ra sh g a y o 'lla sh ch o ralarin i qidiribdi. Am m o 
s o tq in la rd a n b iri u h a q id a d u s h m a n la rg a x a b a r y et- 
kazibdi. U ellik nafar otliq askari bilan sh ah ard an chiqib 
ketibdi. S eiston g a borib, oy og 'i v a q o 'lid a n yaralanib- 
di, ju d a o g 'ir k u n la rn i b o sh id an o 'tkazibdi. N avbatdagi 
ja n g d a n s o 'n g qirq nafar navkari qolibdi, xolos. Ular- 
n ing bari aslzoda, nasli p o k yigitlar ekan. O ziq-ovqatsiz 
to g 'u to s h n i k e zib d ila r. O v qilib, k u n o 'tk a z ib d ila r. 
S hu nch a qiy inchiliklarga q aram asd an u la rd a n birortasi 
un i tash lab k etm ab d i. A m ir T em ur Y aratgang a sh u k r 
qilib, yax sh ilarg a y o 'ld o sh e tg a n id a n m ing tasan n o lar 
aytibdi. Balx k o 'h isto n id a g i xushhavo te p a lik d a tunash- 
g a n k e c h a si to n g o tg u n c h a u x la m ab d i. J u m a e rta si 
b o m d o d nam ozini o'q ig ach , b u sarson lik lard an qutqa- 
rishini, yu rtini zolim lar zu lm idan xalos etishini so'rab, 
T an g rig a yolvoribdi, k o 'z la rid a n y o sh oqibdi. O rad an
k o 'p v a q t o 'tm a y u z o q d a n u c h favj la s h k a r k o 'z g a
27

---

tashlanibdi. U lar Amir T em urni qidirib y u rish g an ekan. 
Favj b o sh liq la ri T u g 'lu q x o 'ja barlos, am ir S ay fu d d in
v a T o 'k a l b a h o d ir la r e k a n . K o 'z la ri S o h ib q ir o n g a
tushishi bilan o tlarid an tushib, q u ch o q ochishibdi. Amir 
T em ur m andilini T u g 'lu q x o 'ja n in g b o sh ig a kiydiribdi, 
oltin b ilan ziy n atlan g an kam arin i am ir S ayfuddinning 
b e lig a b o g 'la b d i. C h o p o n in i T o 'k a l b a h o d irg a in 'o m
etibdi.
Shu o rad a T erm izd an x ab ar kelib, g 'a n im lashka- 
rin in g sh a h a r ahlini talab, m ol-m ulkini talo n -to ro j qila- 
y o tg a n i, v a z ir A z iz u d d in n ih o y a td a ta n g a h v o ld a
q o lg an i m a 'lu m b o 'lib d i. A m ir T em u r la sh k arn i jan g - 
g a h o z irla b d i v a g 'a n im n a v k a ri so n jih a td a n k o 'p
b o 'lg a n ig a q ara m ay g 'a la b a g a erishibdi. N ih o y at uzo q
k u tilg a n b u g 'a la b a d a n fax rga to 'lg a n S o h ib q iro n T e ­
mur: «Y axshilar y o r b o 'lg a n d a , h a r q a n d a y g 'a la b a n i 
q o 'lg a k iritish m um kin», — d e g a n ekan.