A. Temur-lotin p65

ULUG'BEKNING BOG'I
Yoz kechasi.
Y osh M irzo U lu g 'b e k su y u k li b o b o sin in g y o nida, 
yu m sh o q o 'rin d a pishillab u x lam o q d a ekan.
S o h ib q ir o n n in g h a d e g a n d a u y q u s i k e la v e rm a b - 
di. U n e v a ra sin in g y u z ig a tik ilg a n c h a x a y o lg a beril- 
g a n e k a n . «U m rim ja n g u ja d a lla r d a , y u rt q a y g 'u s i 
y o 'lid a o 'tm o q d a . El tin c h , y u rt o so y ish ta b o 'lg a n d a , 
m e n h a m olim b o 'la rm id im . A fsuski, m e n in g y osh - 
ligim , y ig itlik davrim y u rtn i c h in g iz iy la rd a n ozod e tish
y illa rig a t o 'g 'r i k e ld i. E n d i m e n u c h u n o lim lik b ir 
u m rg a k o 'n g il arm o n im b o 'lib q o lu r. — U n e v a ra s i­
n in g y u zlarin i silabdi. — Balki, su y u k li sh u n ev aram
tu fay li k o 'n g il arm o n larim u sh alu r. U lu g 'b e k ilm y o 'li- 
d a n k etsa, m in g -m in g rozi erdim . B izning a v lo d d a n
h am k o 'p la b olim u fu zalo lar c h iq m o g 'i кегак».
S ohibqiron d eraza y o n ig a borib, y u ld u z to 'la qoram - 
tir osm ong a tikilibdi. «Bu y u rtd a n al-F arg'oniy, al-Xo- 
razm iy, Ibn S inolar, Im om B u x o riylar c h iq q a n la r va 
elim iz d o v ru g 'in i ja h o n g a y o y g an lar. U lu g 'b e k h am
alarn in g y o 'lla rid a n borsa, elim iz sh a 'n i y a n a y u k sak
k o 'ta rilg a y » .
U lu g 'b ek u y g 'o n ib b ob osin in g y o niga kelibdi.
— B obojon, n e c h u n y arim tu n d a orom o lm asdan, 
sam oga k o 'z tikib o'tiribsiz?
— Bu b a r c h a s i s iz n in g y u ld u z la r in g iz , M irzom . 
M en alarga tikilib, sizning kelajagingiz bilan so'zlashm oq- 
d a m a n .
— A lar n en i b ash o rat qilurlar?
— A y tad u rla rk i, U lu g 'b e k q ilic h d a n k o 'ra , k ito b - 
g a k o 'p r o q m e h r q o 'y g a n d u r. R ostm i sh u g ap, M ir­
zom ?
— Rost, buvajon, rost!
32

---

— S izn in g y u ld u z la rin g iz m e n i d u n y o n in g n arig i 
c h etig ac h a h e c h bir y ang lishtirm ay olib borurlar.
— M en in g yulduzlarim sizga zafar keltirgay, buva- 
jon!
S ohibqiron suyukli nevarasining nim aga sh a'm a qila- 
y o tg a n in i d a rh o l a n g la b d i. « H in d isto n y u ris h i o g 'ir 
b o 'lg 'a y , am m o biz u y e rd a n h am zafar ila q aytgay- 
miz».
T e m u rb e k H in d is to n g a b o rib q a y tg u n c h a , b ir yil 
davom ida ham ish a U lu g 'b ek h aq id a o'ylabdi. 1399-yil 
28-m art k un i A m udaryo u stig a solingan so lk o 'p rik d an
o 'ta rk a n , n e v a ra sin i s o g 'in ib eslab d i. U o 'z in i k u tib
o lg a n i c h iq q a n s a ro y x o n im la ri — m a lik a la r b ila n
x o tirja m s a lo m la s h ib d i. U n d a g i b u s o v u q q o n lik n i 
k o 'r g a n la r: «A m irim iz a n c h a to liq ib d ila r » ,— d e g a n
xay olga borishibdi. A mmo o 'zi to m o n g a chopib kela- 
y o tg a n nevarasini k o 'rg a n S o hib qironning xira k o'zlari 
n u rg a to 'lib , b ird a n charaq labd i.
— Siz ham keldingizm u, M irzom ?! — so 'rab d i enti- 
kib.
— Ha, bobojon, m en Sizni ju d a y am sog 'in d im , — 
deb d i U lu g 'b ek v a b o bo sin in g b o 'y n id a n quchibdi.
— M en sizga x at jo 'n a tg a n edim , oldingizm u?
— O ldim , bobojon, o 'q ib x u rsan d bo'ldim .
— Siz k o 'p kitob o 'q iy o tg an em ishsiz?
— F alakiyot ilm iga oid kito b larn i k o 'p yaxshi k o'ra- 
m en, bobojon!
T em u rb ek T erm izda b ir n e c h a k u n qolib ketibd i. 
Bobo, n evara daryo b o 'y id a g i H akim at-T erm iziy maq- 
barasi y on id ag i ch o rb o g 'd a dam olibdilar. Q ayiq bilan 
P a y g 'a m b a r o ro lig a o 'tib , Z ul Kifl m o zo rin i z iy o ra t 
qilibdilar.
Bir h a fta d a n k e y in S a ro y m u lk x o n im U lu g 'b e k no- 
m id a n S o h ib q iro n sh a ra fig a ziyo fat b erib d i. D ehli va 
b o s h q a s h a h a r la r d a n o lin g a n b o y lik n in g b ir q ism i 
c h o rb o g ' y o n id a g i y a la n g lik d a n am o y ish etilibd i.
3 — 08-228 
33

---

T e m u rb e k U lu g 'b e k n i sin ab k o 'ris h u c h u n u n in g
q u lo g 'ig a shivirlabdi:
— Mirzo, k o 'n g lin g izg a nim a yoqsa, o 'sh an i oling!
U lu g 'b e k k u m u sh b a rk a sh la rd a g i u yu m -u y u m tur-
g an y o q u t, m arv arid laru o ltin sopli qilichlar, gurzilar, 
q im m atb a h o b u y u m la r o rala b o 'tib , ilm o q q a o silg an
h a lq a n i q o 'lig a o lib d i-d a, u n i h a y ra t b ila n to m o sh a
q ila b o sh lab d i. H alq a so n -sa n o q siz k a ta k la rg a b o 'li- 
nib, u la rd a q a n d a y d ir so 'z v a raq am lar m a h o ra t b ilan
b itilg a n ek an . H a lq a o 'r ta s id a y u p q a m is ta x ta k a c h
ham b o r ekan. U lu g 'b e k u n i ay lan tira bo sh lab di.
— T anlag aning iz shum i? — so 'ra b d i T em urbek.
— Ha, bobojon, m en shuni tanladim , — javob qilib- 
di M irzo U lug'bek.
— B uning n im ahgini bilasizm i?
U lu g 'b e k n in g k o 'zla ri pirpirabdi.
S ohibqiron kulib debdi:
— Bu narsa — usturlob! U b ilan falakdagi yulduz- 
lar h olatini aniqlaydilar.
T e m u rb e k U lu g 'b e k n i fala k iy o tsh u n o s olim M av- 
lo no A h m a d g a to p sh irib d i. M av lon o A h m ad A hm ad 
al-F arg'o niy , A bu R ayhon Beruniy, Ibn Sino, M u h am ­
m ad al-X orazm iy, A bu M ah m u d X o 'jan d iy larn in g yul- 
d u zlar ilm i h a q id a g i ishlari x u su sid a q iziqarli h ik o y a 
qilibdi. Bu hikoyalar yosh U lu g 'b ek ni hayajonga solib- 
di.
Bir k u n i S hohruh M irzo p ad ari buzrukvori qo shiga 
kelib:
— M en ham Sizga havas qilib b o g ' yaratdim , Sizga 
yoqdim i? — deb so'rabdi.
Amir T em ur sh u n d ay javob qilibdi:
— S e n in g b o g 'in g ju d a zeb o v a b e b a h o . D avlati 
b o r h ar q a n d a y odam sh u n d ay b o g 'n i b arp o eta oladi. 
A m m o U lu g 'b e k b u n y o d e ta d ig a n b o g 'n in g q iy o si 
b o 'lm ag 'ay !
— U q a n d a y b o g ' ekan? — so 'rab d i S hohruh Mirzo.
34

---

— 
S u y u k li n e v ara m U lu g 'b e k b a rp o e ta d ig a n b u
b o g ' ilm u m a'rifat b o g 'i, d eb ataladi. Bu b o g 'n in g da- 
rax tlari kitob lard ir, m evalari esa h ik m atlar san alg 'ay . 
Bir k u n kelib, m en ham , sen ham b ir h o v u ch tu p ro q q a 
a y la n a m iz , am m o U lu g 'b e k y a r a tg a n b o g ' a b a d iy
y ash n ab turgay!