A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

XIII chizma
Bu yerda K
+
va A
-
quyimolekulyar kation va anion. Bu reak-
siya tenglamalaridan kelib chiqadiki, sistemaga ortiqcha 
miqdorda quyimolekulyar elektrolitlar kiritilishi (tuz, kislota, 
ishqor) muvo-zanatni chapga siljitishga olib keladi. 
Shunday usulda polielektrolitlarni o‘zaro ta‘sirlashmaydigan 
dastlabki eritmalari olinadi. O‘z navbatida, dastlabki eritmalarni 
qayta ishlash quyimolekulali elektrolitlar faolligini kamaytirish 
yo‘li bilan XIII chizmadagi reaksiya muvozanatini IPK hosil 
bo‘lish tomoniga siljishiga imkon beruvchi usullarga asoslangan. 
Bunda sistemani fazaviy bo‘linishi ro‘y berib, XIII chizmadagi 
reaksiya mahsuloti gidrogel ko‘rinishida ajraydi. Amalda bu 
jarayonga sistemani suv bilan keskin suyultirish yoki uchuvchan 
quyimolekulyar elektrolitni bug‘latish yo‘li bilan erishiladi. Bu 
usullar sun‘iy yurak qon tomirlar protezlari, yarimo‘tkazuvchan 
membrana, gemosorbentlar ustki parda qatlamlari va boshqalarni 
detallari elementlarining qoplamalarini olishda keng foyda-
laniladi. 
Bundan tadqiqotlarda foydalaniladigan turlicha IPKlar ichida 
kuchsiz polielektrolit – polimerli karbon kislota va polimera-
minlardan tashkil topgan IPK muhim o‘rin tutadi. PEKning 

---

112 
bo‘kishga bo‘lgan qobiliyati bu interpolimer birikmani tuzilma-
lari xususiyatlaridan kelib chiqadi. Bo‘kish darajasini keng 
oraliqda IPK gidrofil sohalariga kirgan bo‘g‘inlar nisbatini 
o‘zgartirib boshqarish mumkin. Bu o‘z navbatida XIII chizma-
dagi muvozanat reaksiyasini siljitish yoki PEK tarkibini o‘zgarti-
rish yo‘li bilan amalga oshiriladi. IPK shishuvchanligi bu 
sistemani tibbiyot maqsadlarida foydalanish imkoniyatini 
aniqlovchi muhim xossalaridan hisoblanadi. IPK gidrogeldan 
tibbiyot amaliyotida foydalanish imkoniyatlari ko‘p darajada 
ularni fizik-mexanik xossalari bilan aniqlanadi. Muvozanatli 
bo‘kgan holdagi IPK uchun kichik kuchlanishda katta qaytmas 
deformatsiya xarakterli bo‘ladi. 
Ko‘rinadiki, IPKning yuqori bo‘lmagan mustahkamlik 
xossasi, ularni gidrogellardan foydalanish imkoniyatini cheklay-
di. Lekin hozirgi vaqtda IPKning fizik–mexanik xossalarini 
kompleks holda yaxshilash yo‘llari ishlab chiqilgan. 
Birinchi navbatda bu interpolimer tuz bog‘larni kovalent 
bog‘larga qisman almashtirish bilan bo‘ladigan IPKni kimyoviy 
modifikatsiyalashdan iborat. Shuningdek, PK asosida kompozit 
materiallar yaratish ham istiqbolli hisoblanadi. Masalan, elasto-
merlar va plastiklar aralashmasini, IPKni mos latekslar bilan 
uyg‘unlashtirish. 
Shunday qilib, PKK gidrogellari xossalari tibbiyotni turli 
sohalarida, ya‘ni yarimo‘tkazuvchan ajratuvchi membranalar, 
biomoslikka ega qoplamalar, dozalab ajratuvchi sistemalar 
sifatida ulardan amalda foydalanishga keng imkoniyatlar ochadi.