A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

 

---

131 
4.2. Qattiq jismlarning issiqlikdan kengayishini 
fenomenologik nazariyasi 
 
Har tomonlama siquvga uchratilgan sodda termodinamik 
sistemani Gibbs termodinamik potensialini ko‘raylik. G(p,T) = 
U-TS+pV, bu yerda U – termodinamik sistema ichki energiyasi, S 
– entropiya. G(p,T) – holat funksiyasi bo‘lgani uchun, uning 
kichik ortishi dG =-SdT+VdP to‘la differensial hisoblanadi. 
Shuning uchun ikkinchi aralash hosilani tenglik shartidan 
foydalanib, 
p
T
V
S
T
p






  









Yakobianlardan foydalanib o‘zgartirsak: 
p
T
T
V
S
V
T
p
T









  














yoki 
T
T
S
V





  




Bu yerda 
1
T
T
V
V
p




 





izotermik siqiluvchanlik. 
O‘zgarmas hajmda issiqlik sig‘imi: 
,
V
V
S
C
T
T



 




bo‘lsa, unda 
V
T
S
C
T
T
V





 





Olingan ifodani boshqa ko‘rinishda yozsak 
ln
,
ln
V
T
S
C
T
V
T





  




bu 
yerda 
ln
ln
S
T
V











.

- Grunayzen parametri bo‘lib, normal tebranishlar 
chastotasi va qattiq jism hajmi orasidagi bog‘lanishni aniqlaydi. 
Bulardan Grunayzenni yaxshi ma‘lum bo‘lgan tenglamasiga 
kelamiz: 
,
V
T
C
V




undan kelib chiqadiki, IHKK issiqlik sig‘im-
ga proporsional bo‘ladi. Grunayzen berilgan qat‘iy modda uchun 

---

132 

- berilgan modda hajmini kuchsiz
o‘zgaruvchan funksiyasi 
bo‘lib, uning tartib darajasi 1 dan 3 oraliqda o‘zgaradi. 
 
4.3. Polimerlarni issiqlikdan kengayishi 
Ko‘pchilik polimerlar uchun tuzilmaviy o‘zgarish jarayon-
larini (shishalanish, erish, kristallanish, rekristallanish va 
boshqalar) sodda va aniq o‘rganish usuli, bu solishtirma hajmini 
haroratga bog‘lanishini o‘lchashdir. Bu usulni afzalligi, unda 
haroratni juda sekinlik bilan o‘zgarishini qat‘iy nazorat qilish 
imkoniyatining 
mavjudligidadur. 
4.1-rasmda 
poli 
3.3-bis 
(xlormetil) oksatsilklobutanni (penoplast) HKTK va solishtirma 
hajmni haroratga bog‘lanishi keltirilgan.
4.1-rasm. Poli 3.3-bis (xlorimetil) oksatsilklobutanni (penoplast) HKTK va