A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

5.26- rasm. Relaksatsiyani molekulyar mexanizmlari: (a) Xlortsiklogeksanda 
konformatsion to’ldirilish, (b) Polietilinda tirsakli val turidagi aylanish. 
Amorf polimer uchun relaksatsion jarayon 
 
g
T

cho‘qqisi 
uchun odatda 

cho‘qqidan ancha tor bo‘lsa ham, Debay jarayo-
nidan anchagina keng bo‘ladi. 


jarayonni haroratga 
bog‘lanishi shunga o‘xshash ancha kuchli va u katta masshtabli 
harakat uchun katta faollashish energiya zarurligini ko‘rsatadi. 
Arreniusni 
 
g
T

bog‘lanishni egrilanishi poliepixlorgidrin miso-
lida 5.27-(a) rasmda keltirilgan. Yuqori haroratlarda bog‘lanish 
to‘g‘ri chiziqqa yaqin, va faollashish energiyasi (ΔH*) 190 
kJ/mol (0 dan 6 
0
C), past haroratlarda T
g
ga yaqinlashayotgan 
paytda (ΔH*) tez ortadi (430 kJ/mol –20 
0
C da). 5.27-(b) rasm 
WLF koordinatalarda ularni chiziqli ekanini ko‘rsatadi. U 

mexanizmli jarayonda T
g
atrofida ozod hajmni hal etuvchi rolini 
ko‘rsatadi. Bir qancha polimerlarda faollashish energiyasi 
kattaligi uchun 

jarayon 

jarayonga yaqin turadi. Natijada 

va 

cho‘qqilar bir-biriga qo‘shilib ketadi. Agar yuqori bosim 
ostida 

jarayonni ozod hajm kamayishi evaziga kamaytirib, 
o‘lchashlar o‘tkazilsa, cho‘qqilarni ajratib olish mumkin. 
Shishalanish harorati va mos holda dielektrik relaksatsiya 
vaqtini ko‘p hollarda molekula tuzilmasi belgilaydi. Masalan, 
hajmiy yon guruhlar polimer zanjirlarni zich joylashishiga 

---

229 
to‘sqinlik qilib T
g
ni kamaytirishi mumkin va aksincha. 
Shishalanish harorati plastifikatorlar qo‘shilishi evaziga ortishi 
ham mumkin.