A. X. Eraliev «stansiya va podstansiyalarining elektr qismi» fanidan ma’ruzalar kursi farg‘ona – 2022 y

3.2.Sinxron generatorlarni ishga tushirish.

3.2–rasm. SKni ishga tushirish sxemasi

Sinxron kompensatorlar asosan reaktorli ishga tushiriladi. Sinxron kompensator tarmoqqa reaktor orqali 2Q orqali ulanadi. Bunda sinxron kompensator chiqishlaridagi kuchlanish U_nom dan 45–50% kamayadi, ishga tushirish toki 2–2,8 dan oshmaydi. Sinxron kompensatorning aylanishini rotorning qutb uchliklariga joylashgan, maxsus ishga tushirish cho‘lg‘ami hisobiga ko‘payuvchi asinxron momentni ta’minlaydi. Katta quvvatli sinxron kompensatorlardagi yirik qutblar yetarli darajada katta asinxron moment hosil bo‘lishini ta’minlaydi. Shuning uchun maxsus ishga tushiruvchi cho‘lg‘am zarur 3.2–rasm.
bo‘lmaydi. Aylanishga kompensatorning aylanishlar chastotasi sinxron kompensatorlarnikiga yaqinlashganda uyg‘otish beriladi va kompensator sinxronizmga tortiladi. ARV ishga tushib, statorning minimal toki o‘rnatiladi, so‘ngra 1Q ulanib, reaktor shuntlanadi, kompensator tarmoqqa ulanadi. (3.2–rasm.)
NAZORAT SAVOLLARI:
1.Elektr stansiyasi tushunchasini ta’riflang.
2.Elektr stansiyasini joylashuvida xom ashyo omili.
3.Nominal kuchlanish nima?
4.Elektr qurilmalarining toifasini izohlang?

Ma’ruza-3. (2soat).

TRANSFORMATORLARNING TURLARI VA ULARNING PARAMETRLARI.

Reja:
3.1. Avtotransformatorlarning tuzilishi bilan ish rejimining xususiyati. Transformatorlarning cho‘lg‘amlari qo‘shimcha shoxobchalarini uyg‘otmasdan qayta ulash yoki yuklama ostida ulash.
3.2. Ketma-ket rostlovchi transformatorlar. Transformatorlarni va avtotransformatorlarni parallel ishlatishga ulash. Transformatorni va avtotransformatorlarni parallel ishlash shartlari va ko‘rsatmalari. Muvozanatlovchi tok.
Tayanch so‘z va iboralar
ketma-ket rostlovchi transformatorlar, transformatorlarni va avtotransformatorlarni parallel ishlatishga ulash, transformatorni va avtotransformatorlarni parallel ishlash shartlari va ko‘rsatmalari.
6.1. Avtotransformatorlarning konstruksiyasi bilan ish rejimining xususiyatlari.Bir fazali avtotransformator ikkita elektr bog‘langan cho‘lg‘am OV va OS ga ega (6.1–rasm). Tutqichlar V va S orasida joylashgan cho‘lg‘amning qismi ketma–ket, S va O orasidagisi esa umumiy deb yuritiladi.
Avtotransformator kuchlanishni pasaytirish rejimida ishlaganda ketma–ket cho‘lg‘amdan tok I_v o‘tib magnit oqim hosil qiladi va bu oqim umumiy cho‘lg‘amda I₀ tokni vujudga keltiradi. Ikkilamchi cho‘lg‘am yuklamasining toki I_s, cho‘lg‘amning galvanik (elektr) bog‘lanishi sababli o‘tuvchi I_v tok bilan shu cho‘lg‘amlarning magnit bog‘lanishidan hosil bo‘lgan I₀ toklar yig‘indisiga teng:
I_s= I_v+ I₀ bunda I₀ = I_s–I_v.
Avtotransformatorning birlamchi tarmog‘idan ikkilamchisiga uzatiladigan to‘la quvvat o‘tuvchi quvvat deb yuritiladi.
Agar avtotransformatorning cho‘lg‘amlari qarshiligidagi isrofni hisobga olmasak, u holda quyidagini yozish mumkin:
.
Ifodaning o‘ng tomonini o‘zgartirib

tenglikni hosil qilamiz. Bunda (U_V–U_c)I_V = S_T –birlamchi cho‘lg‘amdan ikkilamchisiga magnit yo‘li bilan o‘tayotgan transformator quvvati ; U_cI_V = S_e – transformatsiyasiz, galvanik bog‘lanish hisobiga birlamchi cho‘lg‘amdan ikkilamchi cho‘lg‘amga o‘tayotgan elektr quvvat.

3.1–rasm. Bir fazali avtotransformator sxemasi

Bu quvvat umumiy cho‘lg‘amni yuklamaydi, chunki I_V tok OS cho‘lg‘amini chetlab ketma–ket cho‘lg‘amdan chiqish joyi S ga o‘tadi.
Nominal rejimdagi o‘tuvchi quvvat avtotransformatorning nominal quvvati S = S_nom bo‘ladi, transformator quvvati esa –tipaviy quvvat deb yuritiladi:

Masalan. U_V = 330 kV, U_s= 110 kV bo‘lsa, k_foy =0,667 bo‘ladi, agar U_V = 550 kV, U_s = 330 kV bo‘lsa, k_foy = 0,34 bo‘ladi.

Bir fazali avtotransformatorlar uchun qilingan xulosalar sxemasi 6.1–rasmda ko‘rsatilgan uch fazali avtotransformatorlar uchun ham to‘g‘ri keladi. VN va SN cho‘lg‘amlar nol nuqtasi chiqarilgan yulduzchada ulanadi. NN cho‘lg‘am uchburchaklik ko‘rinishida ulanadi.