A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

P o ia t buyumlar yuzasini uglerodga to‘yintirish 
M aium ki, poiatning toblanish xossasi uning tarkibidagi uglerod 
miqdoriga bogiiq boiadi. P o ia t buyum tarkibida uglerod miqdori 
0,3% dan kam b o isa, u toblanmaydi. Shuning uchun bunday 
poiatlam ing yuza qismi uglerodga to'yintiriladi. Bunday jarayon 
sementitlash deyiladi. Odatda, tarkibida 0,08-0,3 % uglerod b o igan 
uglerodli yoki legirlangan poiatlarga kimyoviy-termik ishlov beriladi. 
Bu jarayon natijasida buyum yuzasidan o ‘rta qismiga tomon uglerod 
miqdori kamayib boradi.
Sementitlash uch xil, ya’ni qattiq, suyuq va gaz muhitlarida 
amalga oshiriladi.
60

---

Qattiq muhitda sementitlash karbyurizatorda olib boriladi. 
Karbyurizator temir quti bo‘lib (4.2-rasm), uning ichiga 60-90 % 
pistako‘mir, 
40-10% 
B aC 0
3
yoki 
СаСОз 
tuzlari 
solinadi. 
Sementitlanadigan buyumlar karbyurizator ichiga solinib, og‘zi zich 
qilib bekitiladi. Pech 920-960°C haroratgacha qizdirilib, unga zich 
bekitilgan temir quti kiritiladi. Temir quti sh u haroratda 1-10 soat 
ushlab turiladi. Karbyurizatorda quyidagi kim yoviy reaksiya sodir 
boMadi:
2C + 0
2
= 2CO
So‘ngra 2CO = C 0
2
+ С ga parchalanadi. Ana shu atomar 
holatdagi С buyum sirtiga singadi (diffuziyalanadi).
Sementitlangan yuzadagi uglerod m iqdori 0,8-1,0 % atrofida 
bo‘ladi, yuzadan ichkari qatlamga borgan sari uglerod miqdori 
kamayib boradi. Mashina detallariga bir qancha mexanik ishlov 
berilgandan so‘ng ular sementitlanadi. K eyin toblanadi va past 
haroratda bo‘sh +ilib, oxirgi mexanik ishlov beriladi.
ISlSfS
4.2-rasm. Sementitlash qutisi: 1 -qopqoq; 2 - namuna;