Абдухалилов Дилшодбек Корабоевич худудий электр энергетикасини равожлантириш монография Андижон 2023 Абдухалилов Д. К. Худудий электр энергетикасини равожлантириш: монография

1.3. Eлектр энергетикасини равожлантиришда
тизимли ёндашув

Тизимли ёндашув - кенг тарқалган илмий принциплар ва қоидалар тўплами ёқилғи энергетика комплекси (ЁЭК) каби мураккаб объектларга, хусусан, унинг асосий таркибий қисмларидан бири электр энергияси тизимига нисбатан қўлланилади.

Ёқилғи энергетика комплекси геологик қидирув, нефт, газ ва кўмир қазиб олишни ўз ичига олган асосий тармоқлараро комплекслардан биридир; нефт ва газни ташиш тизимлари, электр узатиш линиялари; нефт, газ, кўмирни қайта ишлаш корхоналари ва иссиқлик энергияси ишлаб чиқариш. Шу нуқтаи назардан, иссиқлик энергетикаси саноатининг самарадорлигини ошириш йўлларини излаш ҳудуд иқтисодиётини ривожлантиришнинг устувор вазифаларидан биридир.
Марказлаштирилган тартибга солишнинг оғирлик марказининг federal даражадан минтақавий ва корпоратив даражага ўтиши билан, шунингдек, энергетикани ривожлантириш вазифаларининг аҳамиятини ҳисобга олган ҳолда, техник қайта жиҳозлаш самарадорлигини асослаш учун янги услубий аппаратни ишлаб чиқиш зарурати туғилди.
Келажакда янги минтақавий энергетика сиёсатини ишлаб чиқиш учун асос бўлиши мумкин бўлган янги электр станцияларини тадқиқ қилиш ва қуриш, бу илгари олиб борилган тадқиқотлар билан узлуксизликни сақлаб, минтақавий иқтисодиёт манфаатларидан келиб чиққан ҳолда таркибий инвестиция сиёсатининг мақсадлари, устуворликлари, йўналишлари ва воситаларини қайта кўриб чиқишни талаб қилади ва ижтимоий устуворликлар. Ушбу муаммоларни ҳал қилиш ҳозирги вақтда тизимли тадқиқотларнинг асосий вазифасига айланмоқда.
Ҳозирги вақтда бозор иқтисодий шароитларига ўтиш даврида энергетикани ривожлантиришнинг узоқ муддатли вариантларини таҳлил қилиш усуллари ўзгариб бормоқда. Ушбу тадқиқотлар натижаларидан минтақадаги электр станциялари учун ёқилғи-энергетика ресурсларидан фойдаланишда оқилона минтақавий энергия сиёсатини ишлаб чиқиш, ёқилғи нархлари ва электр ва иссиқлик энергия си тарифларини тартибга солиш ва самарали инвестиция сиёсатини ишлаб чиқиш масалаларини ҳал қилишда маълумот сифатида фойдаланиш мумкин.
Мавжуд электр станцияларини техник қайта жиҳозлаш (конденсация ва иситиш), шунингдек замонавий технологиялар, шу жумладан автоном энергия манбаларидан фойдаланган ҳолда янги энергия объектларини қуришни амалга ошириш зарур бўлади. Бу конденсация электр станцияларини техник қайта жиҳозлаш муаммоларини ҳал қилишнинг долзарблигини сезиларли даражада оширади. Шу билан бирга, энергия ускуналари турлари ва параметрлари, ёқилғи турлари, электр энергиясини ишлаб чиқаришнинг қўлланиладиган технологиялари, шунингдек конденсацияланадиган электр станцияларини реконструкция қилиш ва модернизация қилиш усуллари бўйича кўплаб муқобил вариантларни танлаш ва таққослаш зарурати мавжуд.
Беқарор иқтисодиётда энергия нинг ривожланиши ва ишлаши учун самарали ечимларни танлаш билан боғлиқ бўлган барча ноаниқлик омиллари ва кўп мезонларни тўлиқ ҳисобга олиш керак. Ушбу ҳолатлар кондансацияланувчи электр станцияларини лойиҳалашдан олдинги ривожланиш босқичларидан бошлаб техник қайта жиҳозлаш вариантлари самарадорлигини тизимли таҳлил қилиш усулларини такомиллаштиришни талаб қилади.
Ушбу ишда органик ёқилғида ишлайдиган электр станцияларига нисбатан ишлаб чиқарувчи манбаларни техник қайта жиҳозлаш самарадорлигини асослаш учун тизимли тадқиқотларнинг услубий асослари келтирилган. Шу муносабат билан қуйидаги масалалар қатори ўрганилди:
1) Электр станцияларини техник қайта жиҳозлаш самарадорлигини асослаш учун ишлаб чиқиш вазифалари шакллантирилган бўлиб, улар асосан лойиҳалашдан олдинги босқичларда минтақада электр энергия сини ривожлантириш концепцияси ва стратегиясини ишлаб чиқишда, шунингдек, электр энергияси тизимларини ривожлантириш схемалари ва ишлаб чиқишда ҳал қилинади.
2). Энергия ишлаб чиқарувчи манбаларни техник қайта жиҳозлаш ва янги энергия объектларини қуришнинг иқтисодий ва молиявий самарадорлигини аниқлаш учун услубий ёндашув ишлаб чиқилган;
Ҳозирги вақтда энергетика соҳасини қайта қуриш ва ислоҳ қилиш туфайли электр энергетикасида тизимли тадқиқотлар усуллари ва воситаларини ишлаб чиқиш ва такомиллаштириш зарурати мавжуд. Кўрсатилган ҳолатлар кўп жиҳатдан ноаниқлик шароитида электр энергетикасининг ривожланишини бошқариш муаммолари билан боғлиқ бўлиб, улардан енг муҳими:
- қувват истеъмоли даражаси ва режимларини ташхислаш;
- электр энергетикасини ривожлантириш ва жойлаштиришни асослаш.
Вақт қаторларини екстраполяция қилиш ва энергия сарфини меъёрлаш асосида электр энергиясини истеъмол қилишни ташхис қилишнинг илгари қўлланилган усуллари, айниқса иқтисодий беқарорлик шароитида самара-сиз бўлиб бормоқда. Кўп жиҳатдан, асосан марказлаштирилган энергияни бошқариш тизимларига йўналтирилган электр энергетикаси объектларининг оқилона тузилиши ва таркибини асослашнинг мавжуд усуллари ҳам қадрсизланмоқда.
Ўтказилган тадқиқотлар. Энергия ислоҳоти шароитида иссиқлик электр станцияларини техник қайта жиҳозлашнинг кўлами ва самарали усулларини асослашга қаратилган.
Энергия ишлаб чиқарувчи манбаларни техник қайта жиҳозлаш муаммолари мураккаб тизимли характерга ега бўлиб, уларни ҳал қилиш электр энергетикасини ривожлантиришнинг мумкин бўлган алтерна-тиваларини лойиҳалашдан олдинги тадқиқотларга асосланган бўлиши керак. Янги энергия билан таққослаганда мавжуд объектларнинг жиҳозлари қурилиш. Бундай тадқиқотлар ўтказиш келажакнинг таъсирини ҳисобга олиш учун тегишли услубий ёрдамни ишлаб чиқишни талаб қилади. иқтисодиётни ва ёқилғи - энергетика комплексини ривожлантириш шартлари, шунингдек, ижтимоий ва экологик омиллар.