Abdulla qodiriy nomidagi jizzax

Binokulyar yo‘l-yo‘riqlar 
Bizning ko‘zlarimiz bir-biridan 2,5 dyuym masofada joylashganligi 
sababli ularning to‘rpardalari atrof-muhit manzaralarini biroz turlicha qabul 
qiladi. Miya ushbu manzaralarni solishtirganda, aynan to‘rsimon 
nomutanosiblik (ikki manzara o‘rtasidagi farq) masofani aniqlashga yordam 
beradi. Agar Siz barmog‘ingizni burun uchiga deyarli tegizilgan holda ushlab 
tursangiz, to‘rpardalarda barmoqning 2 ta har xil aksi paydo bo‘ladi (Siz 
bunga rasmda ko‘rsatilgandek, navbatma-navbat bir ko‘z, so‘ngra esa ikkinchi 
ko‘z qisilganda va barmoqlaringiz ingichka kolbasa ko‘rinishida bukilganda 
bunga ishonch hosil qilishingiz mumkin). Katta masofada esa, aytaylik, 
uzatilgan qo‘l masofasida ushbu nomutanosiblik kamroq bo‘ladi. 
Stereoskopik filmlarni yaratuvchilar bir-biridan bir necha dyuym (1 
dyuym – 25,5 mm) masofada joylashtirilgan ikkita kamera yordamida suratga 
olish orqali to‘rsimon nomutanosiblikdan kuchli taassurot hosil qiladilar 
(xuddi shunday imkoniyatni, ehtimol, kuzatuv olib borishi mumkin bo‘lgan 
kompyuterda ham yaratishni istardik). So‘ngra ekranga ko‘zoynak yoki chap 
ko‘z bilan chap kameraning “ko‘rish maydoni”, o‘ng ko‘z bilan esa – o‘ng 
kameraning “ko‘rish maydoni”ni ko‘rish imkonini beradigan maxsus 
moslama orqali qaralganda, to‘rsimon nomutanosiblikning odatdagi samarasi 
hosil bo‘ladi. Kompyuter namunalari uchun ham ushbu samara xosdir.
27
Idrokning yana bir muhim xossasi – bu uning faolligi, yoki tanlab 
o‘tkazishi. Bu xossa bizning istalgan vaqtda faqat bir jism yoki ma’lum 
jismlar guruhini idrok qilishimizdan, real olamning boshqa ob’ektlari esa 
idrokimizning foni bo‘lib xizmat qilishidan iborat. Xuddi shunday, ma’ruza 
tinglab yoki kitob o‘qib o‘tirganingizda ortingizda nimalar sodir 
bo‘layotganiga e’tibor bermaysiz. SHunday qilib, idrok faolligi tabiati 
ongimiz tabiati tomonidan belgilangan. 
Endi idrok turlarini ko‘rib chiqamiz. Hozirgi zamon psixologiyasiga oid 
adabiyotlarda idrokning tasniflanishiga doir bir qancha yondoshuvlarni 
keltirish mumkin. Tasniflanishlardan birining asosida idrokda ishtirok etuvchi 
analizatorlardagi tafovutlar yotadi. Idrokda qaysi analizator yoki modallikning 
ahamiyatliligiga muvofiq ravishda ko‘rish, eshitish, teri- tuyish, kinestetik, 
hid bilish va ta’m bilish idroklari mavjud. 
27
Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan 410р

---

135 
Odatda, idrok – qator analizatorlar o‘zaro ta’sirining natijasi bo‘lib 
hisoblanadi. Misol tariqasida taktil va kinestetik analizatorlar ishtirokidagi 
teri-tuyish idrokini aytib o‘tish joizdir. Idrok turlari sof holda juda kam 
uchraydi. Odatda, ularning o‘zaro uyg‘unlashib ketishi natijasida idrokning 
murakkab turlari hosil bo‘ladi. O‘quvchi tomonidan matn idroki ko‘rish, 
eshitish va kinestetik idrokni o‘z ichiga oladi. 
Idrokning boshqa tur tasnifining asosini materiyaning mavjud bo‘lish 
shakllari: fazo, vaqt va harakat tashkil etadi. Bunga muvofiq ravishda fazoviy 
idrok, vaqt idroki va harakat idroki ajratiladi (10.1 rasm).