Abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika universiteti pedagogika va psixologiya fakulteti umumiy pedagogika kafedrasi

O’quvchilarni ta’lim jarayoniga moslashtirish pedagogik muammo sifatida

Maktabda o'qishning boshlanishi bolalar hayotidagi ham ijtimoiy, ham fiziologik jihatdan eng qiyin va hal qiluvchi daqiqalardan biridir. Bular nafaqat kichkina odamning hayoti va faoliyati uchun yangi shartlar - bu yangi aloqalar, yangi munosabatlar, yangi mas'uliyat. Bu davrda bola maktab faoliyati bilan bog'liq yangi ijtimoiy aloqalarga kiradi. Bolaning butun hayoti o'zgaradi: hamma narsa o'qishga, maktabga, maktab ishlariga va tashvishlarga bog'liq. Bu juda og'ir davr, birinchi navbatda, maktab birinchi kundan boshlab o'quvchilar oldiga ularning tajribasi bilan bevosita bog'liq bo'lmagan bir qator vazifalarni qo'yadi, bu intellektual va jismoniy kuchlarni maksimal darajada safarbar qilishni talab qiladi.
Bolaning ta’lim jarayoniga moslashishi oson va tez bo’lmaydi .bu ancha va murakkab jarayon bo’lib maksimal 1,5 oydan 2 oygacha vaqt ketadi .Ba’zi bolalar uchun use bu davr qiyin kechib moslashish 3-4 oyga cho’zilishi mumkin .Moslashish haddan tashqari qiyin bo’lgan hollarda esa butun o’quv yili davimida kechishi mumkin.
Bolalarning maktabga moslashish jaraonini quyidagi 3 turga bo’lish mumkin:
Fiziologik
Psixologik
Ijtimoiy
Fiziologik moslashishning o’zi quyidagi uch bosqichda kechadi :indikativ ,beqaror moslashish bosqichi va nisbatan barqaror moslashish davri.
Orientatsiya bosqichi ("fiziologik bo'ron") - 2-3 hafta davom etadi.
O'rta maktabga o'tish bilan bog'liq bo'lgan yangi ta'sirlarning butun majmuasiga javoban tananing tizimlari zo'ravonlik reaktsiyasi va sezilarli stress bilan javob beradi.
Beqaror armatura ("bo'ron so'nishi") - 3-4 hafta davom etadi.
Tana ushbu ta'sirlarga reaktsiyalar uchun ba'zi optimal variantlarni qidirganda va topadi.
Nisbatan barqaror armatura - 5-9 hafta davom etadi.
Fiziologik moslashuv jarayoning kechishi bolalarning sog’ligi bilan belgilanadi.
Psixologik moslashish – bu bolalarning yangi vazifalarni qanday qabul qilishi qanchalik tushunishga tayyorligi shuningdek yangi bilimlarni o’rganishga va tushinishga bo’lgan xohishiga bog’liq.Psixologik moslashuv jarayoni bolaning o’rganishga psixologik jihatdan tayyorligi bilan chambarchas bog’liq.Muvoffaqqiyatli moslashuvning belgisi ,bir tomondan ta’lim faoliyatidagi mahsuldorlik bo’lsa ikkinchi tomondan bolaning ichki holati barqarorligi ,hissiy faravonligi bo’lib hisoblanadi.
Ko’pincha ota onalar farzandlaridan o’qishning dastlabki bosqichlaridan fanlardan yuqori baho va mehnatsevarlikni kutishadi.Ammo bolalar har doim ham buni uddalay olishmaydi .bu ayniqsa maktabga moslashish davrida yaqqol nomoyon bo’ladi .6-7 yoshli bola ota-onalari va boshqalarning ularning xatti-harakatlariga ,qobiliyatlariga va muvoffaqiyatsizliklariga nisbatan munosabatiga o’ta sezgir bo’ladi.Bola muvvoffaqiyatsizliklarni keskin his qiladi.Shuning uchun ham birinchi sinfda bolalarga baho qo’yilmaydi.Biroq bola uchun baho uning xatti-harakatlariga o’qituvchining fikr mulohazalaridan bo’lishi mumkin Agar .bola darslarga etiborsiz va aralashavermasa buni to’g’ridan to’g’ri bolaga aytish mumkin emas ,aksincha bola nima uchun bunday yo’l tutayotganini aniqlashi u nimani tushunmayotganini aniqlashi va buni qanday hal qilish mumkinligini izlab topishi lozim. Bunday holatlar oilada ham sodir bo’lishi mumkin avval intizomli va odabli bola endi to’satdan ota-onalarga qo’pol munosabatda bo’lishi va bo’ysinmasligi mumkin.Bunday vaziyatda ota-onalarning birinchi hatosi bu-jazo.Bunday vaziyatda bolaning xatti-harakatlarining sababini tushunishga harakat qilish to’g’ri yo’l bo’ladi.Buning sababi esa bolan butun kuchini mabtabda “to’g’ri” xulq-atvorga sarflashidadir. Sinfda xotirjamlik, itoatkorlik va mavzuga e'tibor berish katta stressni talab qiladi va u uyga kelganida, ota-onasi uni tushunib, qo'llab-quvvatlashiga umid qilib, bo'shashishga harakat qiladi. Bolani tarbiyalash davrida jazolash mutlaqo mumkin emas. maktabga moslashish. Ammo bu qo'pollikni rag'batlantirish kerak degani emas. Mojaroli vaziyatlardan iloji boricha qochish kerak. Agar bola qichqirsa va qo'pol bo'lsa, darhol javob qaytarmang yoki jazo qo'llamang. Neytral iborani aytish yaxshiroqdir.
Bolani quchoqlab o’pishga harkat qilish lozim .Ota-onaning qo’llab quvvatlashi bolaga hech qachon ortiqchalik qilmaydi.
Ota-onalar tomonidan yo’l qo’yiladigan xatolardan biri bu ularning maktabga haddan tashqari optimistik munosabatda bo’lishidir.Bu bolada maktab hayoti haqida faqat ijobiy fikrlarning shakllanishiga olib keladi.
Natijada, u umuman muammolarni kutmaydi va birinchi qiyinchiliklarga duch kelganida, maktabdan hafsalasi pir bo'ladi. Chunki u hamma o'z oldiga qo'yilgan vazifalarni osongina uddalashiga ishonch hosil qiladi .Lekin har doim ham muvaffaqiyatga erishmaydi: sodir bo'layotgan narsa uchun o'zini aybdor deb biladi.. Bolaning o'ziga bo'lgan hurmati pasayadi, o'rganishga bo'lgan ishtiyoq yo'qoladi.Bolaga maktab va ta'limning afzalliklari, u erda olingan bilim va ko'nikmalar haqida hamma narsani tushuntirib berish ancha to'g'ri bo'ladi, lekin shuni ham aytib o'tishni unutmangki, ko'pincha qiyin vazifalar berilishi va muvoffaqiyatsizliklar sodir bo'lishi mumkinligidan ogohlantiring. Har bir inson qiyinchiliklarga duch kelishi va ularni qanday engib o'tishni o'rganish muhimligi, har qanday vaziyatda unga yordam berishingizni ayting. Natijada, bolada maktabga ijobiy munosabat, yaqinlashib kelayotgan qiyinchiliklarni tushunish paydo bo'ladi.