Abdullayev sayfulla fayzullayevich azimov sanjar samadovich avezov sherali naimovich

Tabaqalashtirilgan ta‟lim 
Mamlakatimizda umumiy o‗rta maktab - yagona maktab bo‗lib, unda barcha bolalar 
yagona o‗quv reja, yagona namunaviy o‗quv (fan) dasturi hamda yagona o‗quv darsligi 
bo‗yicha shug‗ullanadilar. Biroq bolalar tabiatan har xil. Ularning qiziqishlari va 
moyilliklari bir - birlariga o‗xshamaydi, layoqatlari ham, rivojlanish darajalari xam 
turlicha. Yuqori sinflarda esa hayotiy rejalar turli - tuman bo‗ladi. Kichik yoshdagi 
bolalarga ta‘lim berishda mazkur fanlarni hisobga olish deyarli murakkabliklar 
tug‗dirmaydi. 
Mazkur farqlarni odatda o‗quvchi shaxsiga pedagogik jihatdan o‗zini 
oqlaydigan individual yondashuv, o‗quv jarayonining to‗garak va sinfdan tashqari 
mashg‗ulotlar bilan to‗ldirish orqali hisobga olish, erishish mumkin. 
Umumiy o‗rta ta‘lim maktablari yuqori sinf o‗quvchilarida bu farqlar sezilarli 
darajada keskin bo‗lib, ularning tarkibi bo‗yicha turli - tuman bo‗lgan sinf 
o‗quvchilari bilan ishlash qiyinlashib boraveradi. O‗quv jarayoni optimal rejimdan 
borgan sari uzoqlashaveradi. 
Ma‘lum yoshdan boshlab barcha o‗quvchilarga ularning individual 
xususiyatlarini hisobga olmasdan ta‘lim - tarbiya berish pedagogik nuqtai nazardan 
maqsadga muvofiq bo‗lmay qoladi. 
Yuqorida bayon qilinganlar o‗quvchilar ta‘limi va ularning rivojlanishini 
amalga oshirishni ta‘minlashga imkon beradigan qulay shart - sharoitlarni izlab 
topish bilan bog‗liq o‗ta muhim va g‗oyat murakkab muammoni yuzaga keltiradi. 
O‗quvchilarning xarakterli individual farqlarini hisobga olib tashkil etilgan 
o‗quv - tarbiya jarayonini tabaqalashgan, ushbu jarayon asosidagi ta‘limni esa 
tabaqalashtirilgan ta’lim deb aytish qabul qilingan. 
Tabaqalashtirilgan ta‘limning asosiy mazmuni keyingi yillarda iqtidorli, 
talantli bolalar va o‗smirlarni alohida o‗qitishga yo‗naltirilmoqda. Jahon ta‘lim 
tizimida mazkur muammoga qiziqish sezilarli darajada ortmoqda. Ushbu 
yo‗nalishda bir qator tashkilotlar faoliyat ko‗rsatmoqda. "Yuksak qobiliyatlilar 
Evropa Uyushmasi", "Iqtidorli bolalarni Tadqiq qilish Markazi" (Angliya), 
"Iqtidorli bolalarni o‗qitish Evropa qo‗mitasi", "Iqtidorli o‗quvchilarni o‗qitish 

---

185 
Maslahat Xizmati" (Germaniya) va boshqalar shular jumlasidandir. Bu 
tashkilotlarda bolalar iqtidorligi darajasini o‗rganish, o‗quvchilar qobiliyatini 
rivojlantirishga qaratilgan ishlar olib borilmoqda. 
"Iqtidorli bolalar" tushunchasi o‗z ichiga qator tavsiflarni qamrab oladi. 
Birinchi navbatda, intellektual ijodiy faoliyatga yuksak darajalarga erishish 
qobiliyatiga ega bo‗lishi, o‗ziga psixomotor va ijtimoiy qobiliyatlarning 
shakllanganligi va boshqalar shular jumlasidandir. Iqtidorlilarga, shuningdek, 
ijodiy xarakterdagi test natijalariga yuqori ko‗rsatkichlarga erishgan, yuksak 
qobiliyati, ma‘lum bir faoliyatda keng fikrlash va harakatlanish masalasini namoyon 
qiladigan bolalar kiradi. 
Iqtidorli o‗quvchilar har bir sinfda bo‗lib, ular oddiy maktablarda ham o‗qitilishi 
mumkin. Buning uchun aynan differensiatsiya metodidan foydalanish maqsadga 
muvofiqdir. Chunki tabaqalashtirishda har bir o‗quvchining qiziqishi, layoqati hisobga 
olinadi. Layoqati nisbatan past darajadagi o‗quvchiga ta‘lim berishda tabaqalashtirish 
metodini qo‗llash ayni muddao hisoblanadi. O‗quvchidagi bunday yashirish layoqati 
va qobiliyatlarni yuzaga chiqarish tabaqalashtirilgan ta‘limning asosiy vazifasidir. 
Keyingi yillarda nashr etilgan pedagogik adabiyotlarda bir - biriga yaqin ikki atama 
- ichki tabaqalash va tashqi tabaqalash atamalari tez - tez uchramoqda.