Abdullayeva sarvinoz
Download 0.89 Mb. Pdf ko'rish
|
yusuf xos hojib qutadgu bilig asarining leksik semantik xususiyatlari
|
Tilak, arzu-tilakva orzuleksemalari leksik sinonimlikni yuzaga keltirib, oddiy
sinonimik qatorda birlashgan. Bunda orzu fosd-tojik tilidan o’zlashgan so’z bo’lib, “dildagi istak: ezgu umid, intilish” (O’.T.I.L. Itom. 541-bet)ma’nosini, tilak esa turkcha leksema sifatida “biror narsani amalga oshirish uchun bo’lgan intilish,istak, xohish” (O’.T.I.L. IItom. 175-bet) ma’nolarini bildiradi. Ushbu ma’nodoshlik qatorida tilak leksemasiga nisbatan orzu leksemasida poetiklik mavjud va shuning uchun ham badiiy nutqda ko’pincha tilak so’ziga nisbatan orzu leksemasi ishlatiladi. Bu esa nutqninq chiroyli , shuning barobarida ta’sirchan bo’lishini ta’minlashga xizmat qiladi. Adib barcha tillarning so`z boyligidan o`rinli foydalangan. Mazkur bandda ham sinonim so`zlarni qo`llab poetik maqsadini amalga oshirgan. To’g’rilik -“tik, adil” ma’nolaridan o’sib chiqqan “quvlik, shumlik qing’irlik va shu kabilarni bilmaydigan: halollik, vijdonlilik”(O’.T.I.L. IItom. 260-bet) ma’nosini anglatadi. Adolat-“odilona va xolisona ish tutish, haqqoniyat, haqqoniylik, odillik” (O’.T.I.L. Itom. 27-bet) ma’nosini bildiradi. Ushbu o’rinda sinonim bo’lmagan ikkiso’z matn ichida ma’nodoshlikni hosil qilgan. Bu esa kontekstual sinonimlik deyiladi. Asarda leksemalar o’rtasidagi sinonimlik bilan bir qatorda so’z va iboralar o’rtasida ham sinonimlikni kuzatish mumkin: Biliglig kerak bir, uqushlug’, udug’ 31 Angar tegmasa bir mo’facha yudug’. Qilinchedgu, erdamkerak ming tuman. Ati edgu bo’lsa, tutunsa budug’. ( www.ziyouz.com kutubxonasi ) Mazkur she’rda sinonim so’z sifatida Y.X.Hojib Download 0.89 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|