Abdumurodova Dilraboning "O’zbek adabiyoti tarixi"

ШАРҚ. Шеър дастлаб «Тонг» журнали (1920 йил, 2-сон)да «поэма» рукни билан эълон қилинган. Сўнгра
«Ўзбек ёш шоирлари» тўпламига киритилган

Фитрат драматург сифатида жуда катта шуҳратта эга. У барча замондошлари томонидан бу борада якдиллик билан эътироф этилган ижодкор эди. Мутахассисларнинг аниқлашларича, у ўндан ортиқ драматик асар ёзган. Булар: «Бегижон» (беш пардалик фожиа, 1916), «Мавлуди шариф », «Або Муслим» (1916), «Темур сағанаси» (1918), «Ўғузхон» (1919), «Қон» (1920), «Чин севиш» (1920), «Ҳинд ихтилолчилари» (1921), «Абул-файзхон» (1923), «Шайтоннинг тангрига исёни», «Арслон» (1926), «Восеъ қўзғолони» (1927), «Рўзалар» (1930) дир.

• Фитрат драматург сифатида жуда катта шуҳратта эга. У барча замондошлари томонидан бу борада якдиллик билан эътироф этилган ижодкор эди. Мутахассисларнинг аниқлашларича, у ўндан ортиқ драматик асар ёзган. Булар: «Бегижон» (беш пардалик фожиа, 1916), «Мавлуди шариф », «Або Муслим» (1916), «Темур сағанаси» (1918), «Ўғузхон» (1919), «Қон» (1920), «Чин севиш» (1920), «Ҳинд ихтилолчилари» (1921), «Абул-файзхон» (1923), «Шайтоннинг тангрига исёни», «Арслон» (1926), «Восеъ қўзғолони» (1927), «Рўзалар» (1930) дир.
• Булардан дастлабки олтитаси бизгача етиб келган эмас. Баъзиларининг мазмуни ва йўналиши ҳақида айрим маълумотлар сақланган, холос

Фитрат драмалари орасида алоҳида ўринлардан бирини «Абул-файзхон» эгаллайди. «Абулфайзхон» жанрига кўра — тарихий фо-жиа. Мазмун-мундарижасига кўра кўҳна Бухоро тарихидаги ғоят масъулиятли ва мураккаб даврлардан бирини қаламга олган.
Бу аштархонийлар сулоласининг орадан кўтарилиб, ўрнига манғитлар салтанатининг келишидир. Драма бир қадар ўрганилган, у ҳақда қатор мақолалар ёзилган, диссертация ёқланган.
Аштархонийлар сулоласининг сўнгги ҳукмдори бўлган Абулфайзхон шахси бошқаларидан кўпда фарқ қилган эмас. Лекин у юрт сўраган XVIII асрнинг биринчи ярмидаги тарихий, сиёсий шароит жуда мураккаб бўлганлиги аниқ. Гап шундаки, салтанатда Муҳаммадҳаким (пьесада Ҳакимбий) бош манғитлар нуфузи бениҳоя ортиб кетган эди. Иккинчи томондан эса, жорий анъанага кўра аштархонийлардан бошқани хон кўтариш мумкин бўлмаганлиги туфайли манғитлар ўз вакилларини тахтга ўтқаза олмас эдилар. Шу сабабли, Абулфайзхон номигагина хон бўлиб, ҳамма ишлар манғит Муҳаммадҳаким измида эди. Муҳаммадҳаким, сўнгроқ унинг ўрнини эгаллаган ўғли Муҳаммадраҳим (драмада Раҳимбий) барча ишларни Абулфайзхон орқали амалга оширар, шу жумладан, салтанат йўлидаги душманларини хон қўли билан ўртадан кўтарар эдилар. Бундай қўш ҳокимиятчилик биргина сарой доирасида эмас, сипоҳлар орасида ҳам икки-юзламачиликка кенг йўл очган эди.
Фитрат мана шу тарихий воқеликнинг мазмун-моҳиятини конкрет образлар хатти-ҳаракати ва тақдирлар мисолида қайта жонлантиришга ва улардан замон учун керакли хулосалар чиқаришга муваффақ бўлади.
Фитратнинг Ватан ва Миллат озодлиги, истиқлол борасидаги фикрларини кузатишда унинг 1917-1918 йилларда маҳаллий матбуотда, хусусан, «Ҳуррият» га- зетасида эълон қилинган мақолалари, алоҳида бир қимматга эга. Фитрат ўнлаб ҳикоялар ёзди. Улар орасида «Қиёмат» (1923) катта шуҳрат топди, қайта-қайта нашр қилинди, бироқ аксарият ҳолларда шўро мафкурасига мослаб талқин этилди.

E’tiboringiz uchun rahmat!

• E’tiboringiz uchun rahmat!