Abralov, N. S. Dunyashin

2.3. Q irra larn i payvandlashga tayyorlash
Payvand konstruksiyalar tayyorlash uchun mo‘ljallangan metall 
ifloslangan yoki deformatsiyalangan bo'lsa, u oldindan tozalanadi va 
to ‘g‘rilanadi. Kuyindi, zang va boshqa iflosliklar chok metaliga tushib, 
metalning mustahkamligini pasaytiradi, g ‘ovaklar, qo‘shilmalar, shlak- 
lar, qatlamlar va boshqalaming hosil bo'lishi uchun sharoitlar yaratadi.
Payvandlashdan oldin detailaming chetlari (chizmalarda ko‘zda 
tutilgan bo‘Isa) kesiladi, payvand birikma turiga moslab qiyalanadi va 
tozalanadi. Qirralarni kesish payvand birikmani turiga qarab bajariladi 
(2.2.-jadval).
18

---

Q irra larn i tayyorlash payvand birikm ani turiga nisbatan
______________ _________ ^
^
_________
2.2 - jadval
Payvand birikma turi
Uchma-uch
Tavrfi
Ustma-ust
Burchaldi
Qirralarni tayyorlash 
geometrik shakli
r_n
_
D
1 " ■
,.зд
1---
II
--
il 
i
Ckss-
I
*i
ГТ ' 
1
1 
R
1ЯН«0
[ T |
Qirralarni payvandlashga tayyorlash geometrik shakllarining ele- 
mentlari (2.8-rasm): chokning ochilish burchagi a ; payvandlanayotgan 
qirralar orasidagi oraliq a; qirralaming o'tmaslangan masofasi si; 
yo‘g‘onligida farq bo‘lgan listiami payvandlashda listni qiya qirqish 
uzunligi h; qirralaming bir-biriga nisbatan surilishi - s  dir.
or*
T
2.8-rasm. Q irralarni payvandlashga tayyorlash geom etrik 
shakllarining elem entlari
Metall qalinligi 3 mm dan ortiq bo‘lganda chok uchun burchak ochi- 
ladi chunki burchak ochilmasa, payvand birikmaning kesimi suyuqlan- 
masligij metall esa o ‘ta qizib yoki kuyib ketishi mumkin; burchak 
ochilmaganda payvand birikmasining kesimi erib etilishi uchun, odatda, 
payvandchi payvandlash toki kattaligini oshirishga harakat qiladi.
Qirralar kesilib burchak ochilganda kichik kesimi arda qatlam-qatlam 
qilib payvandlash mumkin, bu payvand birikmasining strukturasini 
yaxshilaydi va payvandlash, kuchlanishlari va deformatsiyalarining 
vujudga kelishini kamaytiradi.
Payvandlash oldidan tirqish to‘g‘ri olinsa, birikmaning kesimi 
bo‘ylab chokning birinchi (asosiy) qatlamini hosil qilishda metall to‘la
19

---

payvandlanadi, albatta buning uchun payvandlashning to‘g‘ri rejimi 
tanlangan bo iish i kerak.
Tunukaning qiyalik uzunligi payvandlanayotgan qalin detaldan 
ingichkaroq qismiga bir tekis o'tishga, payvand konstniksiyalaridagi 
kuchlanishlar konsentratorlarini bartaraf qilishga imkon beradi.
Qirralarni o'tmaslashtirish asosiy chokni payvandlashda payvand­
lash jarayonining turg‘un bo'lishini ta’minlaydi. 0 ‘tmaslangan joyning 
boim asligi payvandlashda metallning kuyib ketishiga olib keladi.
Chetlarning siljishi payvand birikmasining mustahkamlik xossalarini 
yomonlashtiradi va metalning chala payvandlanishiga hamda kuch- 
lanishlaming to ‘planishiga sabab bo'ladi. ГОСТ 5264-80 ga muvofiq 
payvandlanayotgan chetlar bir-biriga nisbatan qalinligining 10% iga 
qadar siljishi mumkin, biroq bunday siljish 3 mm dan ortiq bo‘lmasligi 
kerak.