Абу райҳон беруний асарларидан иқтибослар, Ҳикмат ва ривоятлар

Ўн икки минг терига ўзилган китоб
Подшоҳ Доро ибн Доро хазинасида ­“Абисто” (“Авесто”)нинг ўн икки минг қорамол терисига тилло билан ёзилган бир нусхаси бор эди. Искандар Мақдуний оташхоналарни вайрон қилиб, уларга хизмат қилувчиларни ўлдирган вақтда уни куйдириб юборган эди. Шунинг учун ўша вақтдан бери “Абисто”нинг бешдан уч қисми (“яъни, ўн саккиз наски) йўқолиб кетди. “Абисто” ўттиз наск эди, мажусийлар қўлида чамаси ўн икки наск (қисм) қолди.
Йил ва фасллар
Қуёшнинг буржлар фалакидаги ҳаракати ул-куллга (кулл — ҳамма, барча, бутун) қарши ҳаракат қилиб, қайси нуқта бўлса ҳам унинг ҳаракатининг бошланган жойи, деб фараз этилган нуқтага қайтиб келгунича ўтган (муддатда) йил дейилади. Йил тўрт фасл — баҳор, ёз, куз, қишни ва уларнинг тўрт хил табиатларини ўз ичига олиб, қаердан бошланган бўлса, шу ерда тамом бўлади.
Сувнинг шўрлигини камайтириш
Агар шўр сувли қудуқларга яхшилаб қуритилган мумдан бир неча ратл ташланса, сувдаги шўрлик камайиши мумкин. Ҳатто тажрибачилар: “Агар мумдан нозик бир идиш ясаб, денгиз сувига ташланса, оғзига чиқмайдиган бўлса, унинг ичига сизиб ўтган сув, албатта, ширин бўлади”, дейдилар. Чунончи, куз ва ёзда Тинч кўлига Нил суви кўп аралашса, ширин бўлади ёки аксинча, кам аралашса, жуда шўр бўлади.
Хушбўй сув
Мисрда бир тоғ этагида ибодатхона яқинида “Пок” деб машҳур бўлган ҳовузга тоғ тагидаги булоқдан ширин, хушбўй сув оқиб туради. Қачон бирор исқирт, ифлос, кир одам унда ювинса, сувнинг таъми ўзгаради, бадҳид бўлади. То суви бўшатилиб тозаланмагунча, ўшандай ҳид чиқаверади, тозаланса хушбўйликка қайтади.
Очни тўйғаз
Халифа Умар ибн Абдулазиз ўғли Абдуллоҳнинг минг дирҳамга бир қимматбаҳо тошни сотиб олганини эшитиб, ўғлига хат ёзибди: “Менга етиб келган хабарга қараганда, бир узук олибсан. Сенга насиҳатим шу, дарҳол ўшани сотиб, унинг қийматига мингта очнинг қорнини тўйғаз. Ўзингга бўлса кумушдан узук қилдир, унинг кўзи ҳам ўзидан бўлсин”. Абдуллоҳ отаси айтгандай қилибди.
Ал-фир қўрғони ҳақида
Ал-Фир — Хоразм шаҳрининг чеккасидаги лой ва хом ғиштдан қурилган қалъа бўлиб бир-бирининг ичига жойлашган ва баландликда бир-биридан қолишмайдиган уч қават қўрғон эди. Бу барча қўрғонлар тепасида Ямандаги Ғумдон сингари подшоҳларнинг қасрлари бор эди.