Abu Raykhon Beruniy

Abu Rayxon Beruniy
(973-1048)


hozirgi Xorazm viloyatining qadimiy poytaxti Kot shahrida ( hozirgi Beruniy shahridan 2,5 km shimolda joylashgan oʻrta asr shahri) tugʻilgan . Bolaligidan u ilm-fanga ­juda qiziqardi . Urganchda ustozi Abu Nasr Mansur ibn Iroqdan taʼlim oladi. U o'z davrining deyarli barcha fanlari bo'yicha chuqur bilimga ega edi: astronomiya, fizika, matematika ­, geodeziya, geologiya, mineralogiya, tarix va hokazo. Uzoq yillar Jurjon shahrida ( Eron shimolida joylashgan oʻrta asrlar shahri) muhojir sifatida yashagan. U yerda ikkinchi ustozi Abu Saxl Iso al-Masihiy bilan uchrashib , undan saboq oldi. Beruniyni butun dunyoga mashhur qilgan “Ajdodlardan qolgan omonatlar” kitobi shu davrda yozilgan.
Keyinchalik Abu Rayxon Beruniydan Urganchga kelishni uning yangi hokimi Abu Abbos Maʼmun ibn Maʼmun soʻradi. U yerda oʻsha paytlarda Maʼmunning oʻzi qoʻl ostida tashkil etilgan “Maʼmun akademiyasi”da faoliyat yuritadi .
1017 yilda G'azna hokimi Xorazmni zabt etishga muvaffaq bo'ldi va Ma'mun akademiyasining barcha a'zolari G'azna shahriga olib ketildi. U erdagi hayoti juda og'ir kechgan bo'lsada, ­bu davrda ilmiy faoliyati juda samarali bo'lgan. Uning “Hindiston”, “Xorazmning mashhur kishilari”, “ ­Folbinlik san’atining dastlabki tushunchalari” asarlari shu yerda yozilgan.
Abu Rayxon Beruniy bizga katta ilmiy meros qoldirdi. Uning qalami ostida astronomiya, geografiya, matematika ­va tarixga oid 154 ga yaqin ilmiy asarlar yaratilgan. Masalan ­, “Hindiston” asarida muallif Hindiston ­aholisining geografiyasi va mifologik tasavvurlari haqida ma’lumot bergan . “Ajdodlardan qolgan yodgorliklar”da esa yunonlar, rimliklar, forslar, xorazmidlar, nasroniylar va yahudiylar haqida yozgan . Unda arablarning islomni qabul qilishdan oldingi urf-odatlari va e'tiqodlari ham bayon etilgan. Beruniy 1048 yili G‘aznada vafot etgan. Beruniy o‘zining ilmiy-falsafiy merosi bilan jahon ilm-fani va madaniyatiga ulkan hissa qo‘shgan .

Tushunish uchun savollar

1. Abu Rayxon Beruniy qayerda tug‘ilgan?
2. Abu Rayxon Beruniy qanday fanlarda bilim olgan?
3. Nima uchun u Ma’mun akademiyasida faoliyatini davom ettirdi?
4. «Hindiston» asarida nima haqida yozgan?

Munozara uchun savollar

1. G'azna shahridagi hayoti juda og'ir bo'lsa-da, nega uning ilmiy faoliyati unchalik samarali bo'ldi?
2. Sizningcha, qaysi asari uni dunyoga mashhur qilgan?