Abu zakariyo yahyo ibn sharaf navaviy riyozus-solihiyn

www.ziyouz.com kutubxonasi 
110
kosasiga o‘tqazib qo‘ydilar. Va qovurg‘alaridan birini olib, tirab qo‘ydilar. Keyin katta 
tuyani egarlab, uning ostidan o‘tkazdilar (u tuya o‘tib ketdi). Biz uning go‘shtidan 
quritib, yo‘lga olib ketdik. Qachonki Madinaga yetib kelib, Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga 
kirib, bu jonivor haqida zikr qilganimizda, u zot: «Bu Allohning sizlarga yuborgan 
rizqidir», deb: «O’sha go‘shtdan o‘zinglar bilan olib kelgan bo‘lsanglar, menga ham 
beringlar», dedilar. Biz o‘sha go‘shtdan Rasulullohga (s.a.v.) yuborganimizda, u zot 
undan yedilar», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
518/29. Asmo binti Yaziddan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Rasululloh (s.a.v.) ko‘ylaklarining 
yengi bilaklarigacha, ya’ni kaftlari bilan bilaklari o‘rtasigacha edi», dedilar. Abu Dovud va 
Termiziy rivoyatlari. 
519/30. Jobirdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Biz Handaq kuni chuqur qaziyotganimizda 
qattiq yeri chiqib qoldi. Sahobalar Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga kelib: «Bu yerning 
qattiq joyi chiqib qoldi», deyishganida, u zot: «Men o‘zim tushaman», dedilar. So‘ngra 
o‘rinlaridan turganlarida qorinlariga tosh bog‘langan edi. (Rasululloh (s.a.v.) ovqat topa 
olmay shundoq qilardilar). Biz uch kun biror narsa totimagan edik. U zot cho‘qmorni 
olib, haligi qattiq yerni u bilan urgandilar, u qumga aylanib maydalanib ketdi. 
Shunda men: «Ey Allohning Rasuli, uyimga borishga ijozat bering», dedim. Keyin 
uyimga borib xotinimga: «Bugun Rasulullohda (s.a.v.) bir holatni ko‘rdimki, unga hech 
ham chidab bo‘lmaydi. Sening huzuringda biror yegulik bormi?» desam, xotinim: 
«Menda arpa va echki bor», dedi. Men o‘sha echkini so‘ydim va arpani maydalab, un 
qildim. Hamda go‘shtni qozonga soldim. Keyin xamir ko‘pib, o‘choqdagi qozon taomi 
pishay, deganida, Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga borib: «Ey Allohning Rasuli! Men ozgina 
taom tayyorlagan edim. O’zlari va bir-ikki kishini olib, qadam ranjida qilsalar», dedim, u 
zot: «Taoming qancha?» dedilar. Men uning miqdorini aytdim. U zot: «Yaxshi, ko‘p 
ekan. Sen xotiningga aytgin. Biz borgunimizcha qozondagi ovqatni suzmasin. Va 
tandirdagi nonni uzmasin», deb, sahobalariga «Turinglar», deb aytdilar. O’sha joydagi 
muhojir va ansoriylar turishdi. Men xotinim huzuriga kirib: «Alloh senga rahm qilsin! 
Rasululloh (s.a.v.),  muhojirlar, ansoriylar va ular bilan birga bo‘lgan kishilar bu yerga 
kelishdi», desam, xotinim: «Rasululloh (s.a.v.) sendan nima borligini so‘radilarmi?», 
degan edi, men: «Ha», dedim. Rasululloh (s.a.v.) sahobalariga: «Kiringlar, 
siqilishmasdan o‘tiringlar», deb, nonni sindirib, ustiga go‘sht qo‘yib, qozon va tandirning 
ustini yopib qo‘yardilar. Agar undan biror narsa olsalar, mana shundoq non sindirib, 
ovqatdan suzishda bardavom bo‘ldilar. Hattoki to‘yib, taomlaridan ortib ham qoldi. 
Rasululloh (s.a.v.)  «Bundan o‘zing ham yegin va hadya ham qilgin. Chunki odamlarga 
ochlik yetdi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Boshqa rivoyatda Jobir (r.a.) quyidagicha so‘zladilar: «Chuqur qazilgan kuni 
Rasulullohni (s.a.v.) och holda ko‘rdim. Keyin xotinim oldiga borib: «Senda yegulik biror 
narsa bormi? Chunki men Rasulullohning (s.a.v.) qattiq och qolganlarini ko‘rdim», 
desam, xotinimda, xaltada bir so’ arpa bor ekan, uni olib chiqdi. Va uyimizda bir jonivor 
bor ekan, uni so‘ydim. Xotinim arpani maydalab, un qildi. Men go‘shtni qozonga solib, 
keyin Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga jo‘nadim. Xotinim esa: «Rasululloh (s.a.v.) bilan 
birga ko‘pchilikni olib kelib, meni sharmanda qilib qo‘ymang», deb qoldi. U zot 
huzurlariga kelib, sekin past ovozda: «Ey Allohning Rasuli, biz bir jonivor so‘yib hamda 
bir so’ arpani maydalab, un qilib taom hozirlagan edik. O’zingiz va siz bilan birga bir 
necha nafar kishi qadam ranjida qilsanglar», desam, u zot baland ovozda: «Ey Handaq 
ahllari, kelinglar, birodaringiz Jobir sizlarga ziyofat uyushtiribdilar», dedilar. Keyin u zot 
menga: «Biz borgunimizcha qozondagi taomni suzmanglar va xamirlaringizni non qilib 
pishirmanglar», dedilar. Keyin men uyga keldim. Rasululloh (s.a.v.) ham, kishilar ham 
yetib kelishdi. Men xotinim oldiga kirsam, u: «Siz undoq, siz bundoq», deya gapira 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
111
boshladi. Men: «Sen menga nima degan bo‘lsang, uni Rasulullohga (s.a.v.) aytdim», 
dedim. Xotinim xamirni olib kelganida, Rasululloh (s.a.v.) unga tuflab va baraka tilab, 
duo qildilar. Keyin qozon oldiga borib, unga ham tuflab, baraka tilab, duo qildilar. Keyin 
u zot xotinimga: «Sen non yopuvchi bir xotinni chaqirib kel, sen bilan non yopsin. 
Qozondan taomni suzib tur. Lekin qozonni o‘choq tepasidan tushirmagin», dedilar. Jobir 
(r.a.): «O’sha kuni tashrif buyurgan sahobalar ming nafar edi. Allohga qasamki, 
barchalari to‘yib yeb, hattoki undan qoldirib ketishdi. Qozonimiz avvalgidek qaynar va 
xamirimiz avvalgidek non qilib pishirilar edi», dedilar. 
520/31. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. «Abu Talha xotinlari Ummu Sulaymga: 
«Bugun men Rasulullohning (s.a.v.) ovozlarini zaif holatda eshityapman. Menga ma’lum 
bo‘ldiki, u zotda ochlik asorati bordir. Sening huzuringda yegulik biror narsa bormi?» 
deganlarida, Ummu Sulaym: «Ha», deb, arpadan tayyorlangan non berib, o‘zlaridan 
bitta ro‘molni chiqarib, nonning yarmini o‘rab, so‘ngra kiyimimni tagiga qo‘yib, qolgan 
yarmini o‘zimga berdilar. Anas (r.a.): «Keyin meni Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga 
yubordilar. Men borsam, Rasululloh (s.a.v.) masjidda namoz o‘qib o‘tirgan ekanlar. U zot 
bilan odamlar ham bor edi. Men ham ular oldiga borsam, u zot: «Seni Abu Talha 
jo‘natdimi?», dedilar. Men: «Ha», dedim. «Taom uchunmi?» degandilar, men: «Ha», 
dedim. Rasululloh (s.a.v.) atrofdagilarga: «Yuringlar» degandilar, ular birga yo‘lga 
ravona bo‘lishdi. Men ham ularning oldilarida yurib keldim. Qachonki Abu Talhaning 
oldilariga kelib, ular yetib kelishgani xabarini berganimda, Abu Talha xotinlari Ummu 
Sulaymga: «Rasululloh (s.a.v.) odamlar bilan kelayotgan ekanlar. Bizda esa yegulik 
narsa yo‘qdir», degandilar, Ummu Sulaym: «Alloh va Uning Rasuli yaxshiroq biladi», 
dedilar. Keyin Abu Talha Rasululloh (s.a.v.) istiqbollariga chiqib, birga uyga kirishdi. 
Rasululloh (s.a.v.)  «Ey Ummu Sulaym, o‘zingizdagi yegulik nima bo‘lsa, keltiring», 
dedilar. Ummu Sulaym Anasdan (r.a.) berib yuborgan haligi nonni olib keldilar. 
Rasululloh (s.a.v.) buyuruvdilar, non ushatildi. Va Ummu Sulaym teridan tayyorlangan 
yog‘ idish olib kelib, undan asal va yog‘ aralashtirilgan nonxo‘rak siqib chiqardilar. Keyin 
Rasululloh (s.a.v.) unga nimalarnidir o‘qidilar-da: «O’n kishining kirishiga izn beringlar», 
dedilar. Ularga izn berilgan edi, undan yeb, to‘yib u yerdan chiqib ketishdi. Keyin yana: 
«O’n kishining kirishiga izn beringlar», dedilar. Ularga ham izn berilgan edi, undan yeb, 
to‘yib u yerdan chiqib ketishdi. Keyin yana: «O’n kishining kirishiga izn beringlar», 
dedilar. Hattoki qavmdagi barchalari yeb to‘yishdi. O’shanda ular yetmish yoki sakson 
kishi edi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
Boshqa rivoyatda: «O’n kishi kirib va chiqishida bardavom bo‘lishdi, hattoki hech bir 
kishi qolmasdan hammalari kirib, yeb, to‘yib chiqib ketishdi. So‘ngra ovqatlangandan 
keyin qolgan ovqatni to‘plashgandi, avval qandoq bo‘lsa, shundoqligicha edi», deyilgan. 
Yana boshqa rivoyatda: «O’n kishi-o‘n kishidan kirib yeyishdi, hattoki sakson kishi 
mana shu tarzda yeb to‘yishdi. So‘ngra Rasululloh (s.a.v.) va oilalari ham undan yeb 
to‘yishganidan keyin ham ortib qoldi», deyilgan. 
Yana boshqa bir rivoyatda: «Ular qo‘shnilarigacha orttirib yetadigan darajada 
yeyishdi», deyilgan. Anasdan (r.a.) qilingan rivoyatda: «Bir kuni Rasululloh (s.a.v.) 
huzurlariga borsam, u zot sahobalar bilan birga o‘tirgan ekanlar. Va o‘sha payt 
qorinlarini belbog‘ bilan tang‘ib olibdilar. Men sahobalarning ba’zilaridan: «Nima uchun 
Rasululloh (s.a.v.) qorinlarini belbog‘ bilan bog‘lab olganlar?» desam, ular: «Ochlikdan», 
deb aytishdi. Men Ummu Sulaym binti Milhonning eri Abu Talha (r.a.) huzurlariga borib: 
«Ey otajon! Men Rasulullohning (s.a.v.) qorinlarini belbog‘ bilan bog‘lab olganlarini 
ko‘rib, ba’zi sahobalardan nima uchun bu zot bunday qilib olganlar desam, ular: 
«Ochlikdan», deb aytishdi», desam, otam Abu Talha onamning oldiga kirib: «Huzuringda 
biror narsa bormi?» degandilar, onam: «Ha, non burdalari va xurmolar bor. Agar 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
112
Rasululloh (s.a.v.) yakka o‘zlari kelsalar, to‘ydira olamiz. Bordiyu boshqalar bilan birga 
kelsalar, unda yetmaydi», deb hadisning qolganini zikr qilganlar. 
 
57-BOB 
Qanoatli, iffatli hamda ro‘zg‘orda, ehson qilishda tejamkor 
bo‘lish va zarurat tug‘ilmaganda kishilardan 
narsa so‘rashning karohiyati haqida 
 
Alloh taolo: 
«O’rmalagan narsa borki, barchasining rizqi Allohning zimmasidadir» (Hud 
surasi, 6-oyat). 
(Sadaqot-ehsonlar)  Allohning yo‘lida to‘silgan (ya’ni o‘zlarini ushlagan), biror 
yerga safar qilishga qodir bo‘lmaydigan, qanoatlari sababli bilmagan odamga 
boy-badavlat bo‘lib ko‘rinadigan faqir-kambag‘allar uchundir. 
Ularning  (faqirliklarini)  siymolaridan bilib olasiz. Ular odamlardan tilanib turib 
olmaydilar» (Baqara surasi, 273-oyat). 
«Ular infoq-ehson qilgan vaqtlarida isrof ham, xasislik ham qilmaslar, (balki 
ehsonlari) ana o‘sha (xasislik bilan isrofning) o‘rtasida — mo‘‘tadil bo‘lur» (Furqon 
surasi, 67-oyat). 
«Men jin va insni faqat O’zimga ibodat qilishlari uchungina yaratdim» (Vaz-
zoriyat surasi, 56-oyat), deb aytgan. 
Bunga dalil bo‘ladigan hadislarning aksariyati yuqoridagi ikki bobda keldi. Qolganlari 
esa quyidagi hadislardir: 
521/1. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Mol-dunyosi ko‘p 
bo‘lgan kishi boy deyilmaydi. Balki haqiqiy boy nafsi to‘q bo‘lgan kishidir», dedilar. 
Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
522/2. Abdulloh ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Kimki 
musulmon bo‘lib, kifoya qilgudek rizqlangan bo‘lsa va Alloh taolo o‘sha bergan rizqiga 
qanoatli etib qo‘ygan bo‘lsa, batahqiq o‘sha kishi najot topibdi», dedilar. Imom Muslim 
rivoyatlari. 
523/3. Hakim ibn Hizomdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasulullohdan (s.a.v.) bir narsa 
so‘ragan edim. U zot so‘ragan narsamni berdilar. Keyin yana so‘ragan edim. Yana 
berdilar. Uchinchi bor so‘ragan edim, yana berib: «Ey Hakim, bu mol-dunyo yam-yashil, 
go‘zal narsadir. Kim uni saxiylik (boshqalarga ham berish) niyatida olsa, u narsasiga 
baraka beriladi. Kimki uni o‘zida ushlab qolish niyatida olsa, u narsasiga baraka 
berilmaydi hamda u kishi yeb to‘ymas bo‘lib qoladi. Yuqori qo‘l (ehson qiluvchi) past 
qo‘ldan (tilanchidan) yaxshidir», degandilar, men: «Ey Allohning Rasuli, sizni haq bilan 
yuborgan Zotga qasamki, sizdan keyin vafot etgunimcha hech bir kishidan biror narsa 
so‘ramayman», dedim. Abu Bakr Siddiq (r.a.) xalifalik paytlarida hadya berish uchun 
Hakimni (r.a.) chaqirganlarida, Hakim (r.a.) uni qabul etishdan bosh tortdilar. Keyin 
Umar ibn Xattob hadya berish uchun Hakimni (r.a.) chaqirtirgan edilar, bu zot yana uni 
qabul etishdan bosh tortdilar. Shunda Umar (r.a.): «Ey musulmonlar jamoasi, 
Hakimning (r.a.) qilayotgan ishiga guvoh bo‘linglar. Men unga: «Alloh o‘ljalardan 
ajratgan haqqingni olgin», desam, u olishdan bosh tortmoqda», dedilar. Mana shu 
tarzda Hakim (r.a.) Rasulullohdan (s.a.v.)  keyin to vafotlarigacha hech kimdan biror 
narsa so‘ramadilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
524/4. Abu Burda (r.a.) Abu Musodan (r.a.) rivoyat qiladilar. «Biz olti kishi Rasululloh 
(s.a.v.) bilan birga g‘azotga chiqdik. O’zimiz bilan bitta tuya bo‘lib, uni navbat bilan 
minar edik. Oyoqlarimiz yorilib ketdi. Mening ham oyog‘im kesilib, tirnog‘im tushib ketdi. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
113
Biz oyoqlarimizga latta bog‘lab oldik. Oyoqlarimizga latta bog‘laganimiz uchun bu urush 
«Zoturriqo’» (Ya’ni yamoq g‘azoti) deb nomlangan. Abu Burda aytadilar: Abu Muso (r.a.) 
avvaliga bu hadisni hadis omonati uchun gapirib berdilar. Keyin karih ko‘rib: «Nimaga 
aytdim ekan?» dedilar. Go‘yoki (sir) narsani tarqatib yubordimmikin, deb o‘ylab shundoq 
dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
525/5. Amr ibn Tag‘libdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga mol-
dunyo yoki asirlar keltirildi. Rasululloh (s.a.v.) u narsalardan ba’zi kishilarga berib, 
ba’zilariga bermadilar. Keyin Rasulullohga (s.a.v.) berilmaganlar ranjishgani xabari yetib 
qoldi. Rasululloh (s.a.v.) Allohga hamdu sano aytib: «Ammo ba’d, Allohga qasamki, men 
ba’zilarga beraman va ba’zilarga bermayman. Bermagan kishilarim men uchun bergan 
kishilarimdan ko‘ra yaxshiroqdir. Men qalbida sabrsizlik, hirs bor kishilarga berdim. 
Ammo Alloh qalbiga behojatlik va yaxshiliklar bitgan kishilarga bermadim. Ana 
o‘shalardan biri Amr ibn Tablig‘dir», dedilar. Amr ibn Tablig‘ (r.a.): «Allohga qasamki, 
Rasululloh (s.a.v.) aytgan mana shu so‘zlar men uchun qizil tuyadan ham yaxshiroqdir», 
dedilar (qizil tuya o‘sha paytda arablardagi eng qimmatbaho narsa ed i... — Ta rj). 
Imom Buxoriy rivoyatlari. 
Foyda:  Mol va mato insonning mukarramligi hamda mavqeini belgilovchi narsa 
emasligi ma’lum bo‘ladi. 
526/6. Hakim ibn Hizomdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Baland qo‘l 
past qo‘ldan yaxshidir (ya’ni sadaqa qiluvchi qo‘l tilanchi qo‘ldan yaxshidir). Sadaqani 
qo‘l ostingdagilardan boshla. Sadaqaning eng yaxshisi — kishining o‘zidan keyin boylik 
qilib qoldirgan narsasidir. Kim kamsuqum bo‘lsa, Alloh uni kamsuqum qilib qo‘yadi. Kim 
o‘zini behojat qilsa, Alloh uni behojat qilib qo‘yadi», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari. 
Imom Muslim rivoyatlari bundan qisqaroq bo‘lib kelgan. 
527/7. Abu Sufyon Saxr ibn Harbdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Bir 
narsa so‘rashda beruvchini o‘z holiga qo‘ymay tilanmanglar. Allohga qasamki, sizlardan 
biringiz mendan biror narsa so‘rab, bunda haddan oshsa, men undan norozi bo‘lib 
qolsam, bergan narsamda baraka bo‘lmaydi», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
528/8. Abu Abdurahmon Avf ibn Molik Ashja’iydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Biz to‘qqiz 
yoki sakkiz yoki yetti nafar kishi Rasululloh (s.a.v.) huzurlarida edik. Rasululloh (s.a.v.) 
«Allohning Rasuliga bay’at qilmaysizlarmi?» dedilar. Biz o‘sha kunlarda yangi bay’at 
qilgan edik. Va: «Ey Rasululloh! Biz sizga bay’at qilganmiz-ku?» dedik. Rasululloh 
(s.a.v.) yana: «Allohning Rasuliga bay’at qilmaysizlarmi?» degandilar, biz qo‘llarimizni 
uzatib: «Ey Rasululloh, bay’at qilganmizku? Qaysi narsaga bay’at qilamiz?», dedik. 
Shunda u zot: «Allohga biror narsani sherik qilmasdan ibodat hamda itoat qilish, besh 
vaqt namoz o‘qish», deb ovozlarini biroz pasaytirdilar va: «Odamlardan biror narsa 
so‘ramanglar», dedilar. Avf ibn Molik (r.a.): «Men bay’at qilgan kishilarning ba’zilarini 
ko‘rdim, ulardan birortalarining qamchilari yerga tushib ketsa, biror kishiga olib ber, 
deyishmas edi», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
529/9. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Sizlardan biringiz 
tilanchilikda bardavom bo‘lsa, hattoki u kishi Alloh taologa yuzida go‘sht yo‘q holatda 
yo‘liqadi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
530/10. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) minbarda turib, 
sadaqa va tilanchilikdan saqlanish haqida gapirayotganlarida: «Yuqori qo‘l pastki qo‘ldan 
yaxshidir. Yuqori qo‘l infoq qiluvchi va pastki qo‘l tilanchidir», dedilar. Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
531/11. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Kimki odamlardan 
moli ko‘payish uchun tilanchilik qilsa, u odam o‘zi uchun cho‘g‘ni so‘rabdi. Bas, shundoq 
ekan xohlasa, cho‘g‘ning ko‘pini yoki ozini so‘rasin», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
114
532/12. Samura ibn Jundubdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Tilanchilik 
kishining o‘z yuz terisini shilish, deganidir. Faqat Alloh farz etgan zakot va shunga 
o‘xshash narsalarda sultonning talab qilishi hamda chorasiz qolinganda bundan 
mustasno», dedilar. Imom Termiziy rivoyatlari. 
533/13. Ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Kimga muhtojlik 
yetsa, u o‘sha muhtojligini odamlarga shikoyat qilsa, u kishidan muhtojlik arimaydi. 
Kimki o‘sha muhtojligini Allohga arz qilsa, tezda yoki birozdan keyin unga rizq ato 
qilinadi», dedilar. Abu Dovud va Termiziylar rivoyati. 
534/14. Savbondan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Kimki menga 
odamlardan biror narsa so‘ramayman, deb kafolat bersa, men uning jannatga kirishiga 
kafildurman», deganlarida: «Men so‘ramaslikka kafolat beraman», dedim. Haqiqatda 
Savbon (r.a.) hech bir kishidan biror narsa so‘ramadilar. Abu Dovud sahih isnod ila 
rivoyat qilganlar. 
535/15. Abu Bishr Qabiysa ibn Muxoriqdan (r.a.) rivoyat qilinadi: «Men ikki jamoat 
orasini isloh qilib, katta mablag‘ to‘lovini bo‘ynimga olib, shu to‘lov xususida so‘rash 
uchun Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga borsam, u zot: «Sadaqalar kelgunicha shu yerda 
turgin. Agar kelsa, undan senga berishlarni amr etamiz» dedilar. So‘ngra u zot: «Ey 
Qabiysa, tilanchilik uch kishidan boshqalarga halol bo‘lmaydi. 1. Bir kishining (sen kabi) 
tovonga javobgar bo‘lgan mablag‘ni qo‘lga kiritish uchun tilanishi. Agar qo‘lga kiritsa, 
tilanchilikdan o‘zini tiyadi. 2. Bir kishga, molida falokat yetsayu, u kishi muhtoj bo‘lib 
qolib, ehtiyojlarini ta’minlaydigan darajada tilanishi. 3. Bir kishiga qashshoqlik yetib 
qolsa va o‘sha kishining qavmidan bo‘lgan aqlli uch kishi: «Haqiqatda mana shu kishiga 
qashshoqlik yetgan deb», guvohlik berishsa, bu kishi ham ro‘zg‘orini butlaydigan 
darajada tilanchilik qilishi joiz. Ammo bundan boshqasida, ey Qabiysa, tilanchilik qilish 
harom. Uning sohibi haromni yegan bo‘ladi», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
536/16. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Odamlarning 
oldidan aylanib yurganida bir va ikki luqma yoki bitta va ikkita xurmo bersang, olib 
ketadigan kishi haqiqiy miskin emas. Lekin haqiqiy miskin o‘zini behojat qiladigan narsa 
topa olmasa va sadaqa berish uchun uning ahvolidan boshqalarning xabarlari bo‘lmasa 
hamda o‘zi ham tilanib yurmaydigan kishidir», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim 
rivoyatlari. 
 
58-BOB 
Tilanchilik va ta’magirlik bo‘lmasa, berilgan 
narsani olish joizligi haqida 
 
537/1. Solim otalari Abdullohdan, Abdulloh esa otalari Umardan (r.a.) qilgan 
rivoyatlarida, Umar ibn Xattob (r.a.): «Rasululloh (s.a.v.) menga o‘ljalardan 
berganlarida, men: «Kambag‘alroq kishilarga bering», dedim. Shunda u zot: «Agar 
senga mana shu kabi mol keltirilsa, ta’ma, hirs qilmagan va tilanchilik etmagan holda 
o‘sha molga ega bo‘laver. Agar xohlasang, undan yegin. Bo‘lmasa, sadaqa qil. Ammo 
o‘zi kelmasa, orqasidan yugurmagin», dedilar. Solim (r.a.): «Otam Abdulloh mana shu 
sunnatga amal qilgan holda hech bir kishidan biror narsa so‘ramas va agar biror narsa 
berilsa, qaytarmas edilar», deb aytdilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
 
59-BOB 
O’z kasbi orqali yeyish va tilanchilikdan saqlanish hamda odamlar 
biror narsa berarmikan, deyishdan yuz o‘girishga targ‘ib 
 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
115
Alloh taolo: 
«Endi qachon namoz ado qilingach, yerga tarqalib, Allohning fazlu 
marhamatidan (rizqu ro‘z) istayveringlar» 
(Jum’a surasi, 10-oyat), deb aytgan. 
538/1. Abu Abdulloh Zubayr ibn Avvomdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) 
«Sizlardan biringiz arqon olib, toqqa chiqib, u yerdan orqasiga bir bog‘lam o‘tin ortib, uni 
sotishi va Alloh bu ishi bilan (tilanish, tama’dan) saqlab qolishi so‘ralganida berib-
bermaydigan kishilardan tilanishdan ko‘ra yaxshiroqdir», dedilar. Imom Buxoriy 
rivoyatlari. 
539/2. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Sizlardan 
biringizning orqasiga bir bog‘lam o‘tinni ortib, kun o‘tkazishi so‘ralganida berib-
bermaydigan kishilardan tilanishdan ko‘ra yaxshiroqdir», dedilar. Imom Buxoriy va 
Muslim rivoyatlari. 
540/3. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Dovud alayhissalom 
qo‘llari ila mehnat qilib, o‘z kasblari orqali tirikchilik qilardilar», deb aytdilar. Imom 
Buxoriy rivoyatlari. 
541/4. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Zakariyo 
alayhissalom duradgor edilar», deb aytdilar. Imom Muslim rivoyatlari. 
542/5. Miqdod ibn Ma’di Karibadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Biror 
kishi qo‘li bilan mehnat qilib, kasbi orqali yegan taomidan yaxshiroq taom yeya olmaydi. 
Chunki Allohning payg‘ambari Dovud alayhissalom ham o‘z kasblari orqali tirikchilik 
qilardilar», deb aytdilar. Imom Buxoriy rivoyatlari. 
 
60-BOB 
Karamli, saxovatli bo‘lib hamda Allohga e’timod qilgan holda 
yaxshi yo‘llarga infoq etmoq xususida 
 
Alloh taolo: 
«Ne bir narsani infoq-ehson qilsangizlar, bas (Alloh)  uning o‘rnini to‘ldirur» 
(Saba’ surasi, 39-oyat), 
«Qanday yaxshilik (mol)  infoq-ehson qilsangizlar, bas, o‘zingiz uchundir. 
Faqat Alloh Yuzini istab yaxshilik infoq-ehson qilingiz! Qilgan har bir 
yaxshiligingiz sizlarga zulm qilinmagan holida o‘zingizga to‘la-to‘kis 
qaytariladi» (Baqara surasi, 272-oyat), 
«Qanday yaxshilik qilsangiz, bas, albatta, Alloh uni bilguvchidir» (Baqara 
surasi, 273-oyat), deb aytgan. 
543/1. Ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Ikki kishiga hasad 
qilish joiz. Birinchisi: Alloh taolo bir kishiga mol-dunyo bersayu, u kishi o‘sha mol-
dunyoni haq yo‘lda infoq qilsa. Ikkinchisi: Alloh taolo bir kishiga hikmat (ilm) ato etsayu, 
u kishi o‘sha ilmi bilan hukm qilib va o‘sha ilmidan odamlarga ta’lim bersa», dedilar. 
Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari. 
544/2. Ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Sizlarning qaysi 
biringiz merosxo‘ringiz molini o‘zingizning molingizdan ko‘ra yaxshiroq ko‘rasiz?» 
deganlarida, sahobalar: «Ey Allohning Rasuli, oramizda o‘z molidan boshqalarning molini 
yaxshi ko‘radigan kimsa yo‘qdir», deyishdi. Shunda Rasululloh (s.a.v.): «Kishi molining 
qanchasini infoq qilgan bo‘lsa, o‘sha o‘zinikidir. Infoq qilmay yig‘ib qo‘ygani esa 
merosxo‘rlarinikidir», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari. 
545/3. Adiy ibn Hotimdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.)  «Xurmoning 
yarmini infoq qilib bo‘lsa ham do‘zaxdan saqlaninglar», deb aytdilar. Imom Buxoriy va 

Riyozus solihiyn. Abu Zakariyo Yahyo ibn Sharaf Navaviy