Abulqosimov h. P., Muminov n. G

EU = (1 - r) x i (Y) + r x i (Y - f) = U (Y - r x f), 
Bu yerda EU - jinoyatchilikdan kutilayotgan foydalilik (expected 
utility); 
r - huquqbuzarni jazolash ehtimoli; 
Y - jinoyatdan olinadigan daromad; 
U - jinoyatchining foydalilik funksiyasi (utility); 
f -jinoyat uchun jazolash
164
. 
Jinoyatchi uzoq vaqtli yuqoriga ko‘tarilishni ko‘zlayotgan ekan, 
u holda jinoiy faoliyatdan olinadigan daromadni baholashda u 
muqobil xarajatlarni – legal biznesdan olinadigan daromadni, ya’ni 
agar u “egri yo‘l”dan ketmay, olishi mumkin bo‘lgan daromadni 
hisobga olishi kerak. G.Bekker modelida shu tariqa potensial 
jinoyatchi faqat ikkita muqobilga: yo u jinoiy ko‘tarilishni (EU > 0 
bo‘lganda) tanlaydi, yoki qonunga rioya qiluvchi fuqaroga (agar EU 
< 0) aylanadi. 
G.Bekkerning izdoshlari tomonidan jinoiy faoliyatning boshqa 
murakkabroq modellari ham taklif etildi. Xususan, portfelli tanlov 
modeli keng tarqalgan: potensial jinoyatchi o‘z daromadini o‘z 
vaqtida (ya’ni o‘z pul yoki inson kapitalini) legal va nolegal 
faoliyatlar o‘rtasida turli nisbatlarda taqsimlashi mumkin
165
. 
 
8.2.Ratsional jinoiy xatti – harakat modelining cheklanganligi. 
Jinoyatlar va jazolashlar iqtisodiy nazariyasi chorak asrdan 
buyon rivojlanib bormoqda. Yangi nazariyada moda yangilik 
bo‘lishini to‘xtatdi, unda o‘zning yetakchi mutaxassislari va boy 
an’analari mavjud. 
Biroq agar adabiyotlarga murojaat qiladigan bo‘lsak, ushbu 
mavzu bo‘yicha mashhur ishlarning asosiy massasi 1970 yillardayoq 
chop etilgan. Bir tomondan, yangi mavzu ochilgandan so‘ng 
164
Becker G. S. Crime and Punishment: An Economic Approach // Essays in the 
Economics of Crime and Punishment / Ed. by G. S. Becker, W. L. Landes. N. Y., 1974. 
P. 10. 
165
Jinoyatchi xulq-atvori iqtisodiy modellarining sharhi: Eide E. Economics of 
Crime. Deterrence and the Rational Offender. North Holland, Amsterdam etc., 1994. P. 
47–71. 

---

kashfiyotlar seriyasi darhol zarur bo‘lishi, so‘ngra esa iqtisodchilar 
yanada “chuqurroq kovlay” boshlashlari to‘la tabiiydir. Boshqa 
tomondan, adabiyotlar bilan tanishishda dastlabki tadqiqotchilik 
uzilishlari tugallandi, “ikkinchi nafasni rostlash” esa hali kelmadi.