Abulqosimov h. P., Muminov n. G

6.2.4-rasm. Qonuniy faoliyat natijalarini yashirish sxemalaridan 
foydalanish strategiyasi
87
 
Qayd etilgan ko‘pchilik sxemalar quyidagi asosiy prinsiplarga 
asoslanadi: 
• “chetdagi” tuzilmalarni yaratish yordamida qo‘shilgan qiymat 
yaratuvchi korxonalarni ularni mahsulotini sotadigan korxonalardan 
ajratish; 
87
Mualliflar tomonidan tuzilgan. 
Qonuniy faoliyat natijalarini yashirish 
sxemalaridan foydalanish strategiyasi 
Korrupsion 
kelishuv 
Institutsional 
fiksiyalar 
(soxtaliklar) 
Almashtirish 
o‘yinlari 
yuqori davlat 
hokimiyat va 
soliq organlari 
vakillarini 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
pora berib sotib 
olish 
soxta 
korxonalarni 
(“bir kunlik 
korxonalar”) 
tashkil etish 
soxta tijoriy 
operatsiyalarni 
amalga oshirish 
noekvivalent 
ayirboshlash
oldindan 
rejalashtirilgan 
sanksiyalardan 
foydalanish 

---

• Korxonalarning aktivlarini vositachi tuzilmalarga va 
passivlarini davlatga va to‘lamaslik amaliyoti yordamida kreditorlar 
zimmasiga o‘tkazish orqali ishlab chiqaruvchi korxonalarning 
aktivlari va passivlarini ajratish; 
• ishlab chiqaruvchi korxonalarda rasmiy buxgalteriyani 
qo‘llash va vositachi tuzilmalarda keyinchalik bir qism hujjatlarni 
yo‘q qilish bilan ikkiyoqlama buxgalteriyani qo‘llash. 
Boshqaruv tuzilmalarining konturlari yopiq va ochiq ko‘rinishga 
ega bo‘lishi mumkin. Yopiq kontur doirasida pul oqimlari doira 
bo‘yicha aylanadi va qo‘shilgan qiymat ishlab chiqaruvchi 
boshlang‘ich korxonaga qaytib keladi. Bu holda soliqqa tortilishdan 
olib qochilgan mablag‘lar investitsiyalarga aylanadi. 
Ochiq kontur doirasida mablag‘lar ishlab chiqaruvchi korxonaga 
qaytmaydi. Ular vositachi firmalarning hisob raqamlarida yashiriladi 
va xorijga olib chiqiladi, so‘ngra yo boshqa biznesga sarflanadi, yo 
mulk egasining shaxsiy boyishi uchun foydalaniladi. 
Soliq to‘lashdan bo‘yin tovlash jarayoni bir necha bosqichga ega. 
Ma’lum bir ma’noda soliq qonunbuzarligining “hayot sikli” tovarning 
“hayot sikli”ga mos keladi. Birinchi bosqichda soliq to‘lovchi 
soliqdan qochishni yangi sxemasini o‘ylab topadi. Ikkinchi bosqichda 
– ushbu sxema soliq to‘lovchilar o‘rtasida tarqaladi. Ushbu sxema 
soliq organlariga ma’lum bo‘lganida uchinchi bosqich boshlanadi, 
bunda ushbu sxemaga qarshi kurashish yo‘li qidiriladi, soliq 
qonunbuzarliklarini samarali aniqlash va oldini olishning shakllari va 
usullari ishlab chiqiladi (qarang:6.2.1-jadval).