Abulqosimov h. P., Muminov n. G

Mead D. С, Morrisson С. Op. cit. Р. 1613. 

---

isbotlaydi: “ro‘yxatdan o‘tkazish soliqlar to‘lanishining majburiy va 
yetarli sharti emas. Ro‘yxatdan o‘tkazish mezoniga asoslanadigan 
norasmiy sektorni ta’rifi faqatgina korxona registratsiya to‘lovidan 
tashqari soliqlarni ham to‘lashini qayd etishi mumkin”
115
. 
Mehnat qonunchiligiga rioya qilish mezoni bo‘yicha holat ham 
bir xillikdan ancha uzoqdir: ba’zi mamlakatlarda (Jazoir, Nigeriya) 
ro‘yxatdan o‘tgan korxonalarning kamchiligi mehnat me’yorlariga 
amal qiladi, boshqa mamlakatlarda (Tunis, Svazilend, Tailand) 
aksincha, norasmiy sektor korxonalari ro‘yxatdan o‘tmagan bo‘lsalar 
ham mehnat kodeksiga amal qiladilar. Bu yana bir bor korxonalarni 
ro‘yxatdan o‘tkazish ularni tartibga solinuvchi tizimga kiritilishini 
anglatmaydi
116
. Shu sababdan rasmiy va norasmiy biznes o‘rtasida 
chegara o‘tkazish murakkabdir. 
D.Mid va K.Morrissonlar mavjud ma’lumotlar kichik biznesda 
jismoniy va “inson” kapitalining o‘rni to‘g‘risidagi mulohazalarni 
olib borish uchun yetarli emasligini ta’kidlashadi. “Inson” kapitali 
haqida to‘xtalsa, Ekvador va Yamaykada tadbirkorlarning yarmidan 
oshig‘i o‘rta va oliy ma’lumotga egalar, Tailandda bilimlilik darajasi 
ancha pastdir. Bu ma’lumotlar norasmiy sektorda, asosan, 
ma’lumotga ega emas odamlar ishlaydi degan tushunchani inkor 
etadi. Tailand va Tunisda ko‘pchilik (50-70%) kichik korxonalar 
jismoniy kapitalga investitsiyalarni amalga oshirsalar, Jazoirda esa 
kamchilik (15-30%) korxonalar bunday investitsiyalarni amalga 
oshiradilar, bu ushbu mamlakatda norasmiy sektor korxonalarida 
modernizatsiya jarayonlarini past darajada ekanligidan dalolatdir. 
D.Mid va K.Morrissonlar xulosasiga ko‘ra “uchinchi dunyo” 
mamlakatlarining deyarli barchasida ko‘pchilik korxonalar quyidagi 
umumiy xususiyatlarga egadirlar: band bo‘lganlarni soni kam, soliq 
va boshqa qoidalarga rioya qilmaslik, past darajada kapital 
sig‘imkorligi. Ammo bu xususiyatlarning barchasi birdaniga 
uchramasligi mumkin, shu sabab norasmiy sektorning universal 
ta’rifini ishlab chiqish murakkablashmoqda. “Norasmiylik”ni o‘ziga 
xos mozaikaga o‘xshatish mumkin, uning elementlari ichida qonuniy 
115
Mead D. С, Morrisson С. Op. cit. Р. 1613. 
116
O‘sha yerda 

---

va tasodifiylarini ajratib olish juda murakkabdir. Ushbu holatni 
e’tiborga olib, tadqiqotchilar tahlilchilarni turli mamlakatlarning 
ma’lumotlarini tanqidiy baholashlari va har bir holatda norasmiy 
sektor tushunchasiga qanday mazmun berilayotganing aniq 
ko‘rsatishlarini so‘rashmoqda. Chunki har bir mamlakatda norasmiy 
sektorga turli holatda turli mazmun berilmoqda. 
Har qanday holatda “uchinchi dunyo” tadqiqotchilari norasmiy 
sektor rivojlanayotgan mamlakatlarda katta ahamiyatga egaligini 
yakdillik bilan tan olishmoqda. Ba’zi mamlakatlarda u hatto rasmiy 
iqtisodiyotdan ham oshib ketgan (7.1.4- va 7.1.5-jadvallar).