Abuzalova M

vаlеntlik dеyilаdi. (Sintаktik vаlеntlikning nutqiy ko‘rinishi sintаktik 
аlоqаdir.) 
Аffiksаl mоrfеmаlаrning birikuvchаnlik qоbiliyati grаmmаtik shаkl 
vаlеntligi dеb yuritilаdi. 
Metateza - nutqda ba’zan yonma-yon kelgan undosh tovushlarning 
o‘rni almashish hodisasi. Masalan, daryo-dayro: talerka (nemischa) 
тaрeлka (ruscha). 
Morfema leksemadan ajralgan holda o‘z mohiyatini namoyon qila 
olmaydigan, shakl va denotativ bo‘lmagan mazmunning birligidan iborat 
bo‘lgan kichik lisoniy birlikdir. Morfema tashqi (moddiy) va ichki (ma’no, 
vazifa) jihatlar yaxlitligidan iborat. Qo‘shimcha esa ana shu psixo-fizik 
mohiyatning nutqda namoyon bo‘lishidir. 
Nutq tilning til qobiliyati asosida ayrim shaxs tomonidan ma’lum bir 
kommunikatsiya (xabar berish) maqsadi uchun ishga solinish yoki 
qo‘llanish natijasidir. Nutq bevosita kuzatishda berilgan, takrorlanmas 
bo‘lib, u YHVO (yakkalik hodisa, voqelik, oqibat) tabiatiga ega. 
Nutqiy birliklar – tovush, qo‘shimcha, so‘z, (yasama so‘z, qo‘shma 
so‘z…) so‘z birikmasi, gap.
Nutq qobiliyati - muayyan jamiyatga mansub shaxsning shu 
jamiyatga mansub tildan ogohligi, uning imkoniyatlaridan foydalana olish 
ro‘nirmasi va darajasi. 
Ontologiya–borliq haqidagi ta’limot. 
Paradigma deganda umumiy belgilari asosida birlashgan va bir-birini 
taqozo etadigan, ammo har biri o‘ziga xos belgilari bilan boshqasiga 
qarama-qarshi turuvchi lisoniy birliklar tizimi tushiniladi. Bir paradigma 
a’zolari orasidagi o‘zaro munosabat paradigmatik munosabat deyiladi. 
Pаrtоnimiya - butun-bo‘lаk munоsаbаtlаrini ifodalovchi leksik birlik. 
Tаrkibаn murаkkаblik, bo‘lаklаrgа bo‘linuvchаnlik bоrliq аshyolаrining 
umumiy qurilish qоnuniyati bo‘lib, bu qоnuniyat оng оrqаli lisоndа o‘z 

---

282 
аksini tоpаdi vа shu аsоsdа pаrtоnimik munоsаbаtlаr yuzаgа chiqаdi. 
Mаsаlаn, оdаm (butun), bоsh, tаnа, qo‘l, оyoq (qismlаr).