Abyssal-abissal

ВОЛЬКОН—VOLCANO VULKAN (lot— olov xudosi), yonar tog‘; Yer pustida sodir bo‘ladigan tektonik harakatlar natijasida paydo bo‘lgan yoriklar lava, har xil otqindi jinslar, gazlar chiqadigan yumaloq teshikli, konus shaklidagi balandliklar. Yuqori qismi vulkan kratYeridagi magma uchori va muriga o‘xshash tik o‘rta qismi vulkan kanali deb ataladi. KratYer hamma vaqt vulkanik jinslar (lavalar, vulkanik bombalar, agglomYeratlar) b-n to‘lgan bo‘ladi, shuningdek, vulkanlarning yon barrida ikkilamchi portlash markazlari joylashadi. V. balandligi 0,5— 1 km dan 5—6 km gacha. V. ning uchog‘lari har xil chuqurlikda joylashadi: 10— 15 km dan 100— 160 km gacha. Mae., Klyuchi sopkasining birlamchi, asosiy uchog‘i 60—70 km. V. lar chuqurlikdagi, okeanlardagi xamda suvosti turlariga bo‘linadi. Xosil bo‘lish jarayoniga ko‘ra birlamchi, bo‘sh kratYerli, murakkab turlarga ajraladi. So‘nmagan va So‘ngan V. lar mavjud. V. Lar shakli, Tuzilishi buyicha ham bir necha xilga ajratiladi. Mae., gavay tipi V. kratYeri lava bilan to‘lgan bo‘ladi, konussimon, qalkonsimon vulkanlar mahsulotlarining ko‘pchiligini oqma lava tashkil qiladi.

ВУЛКАНИЗМ VULKANIZM — VOLCANISM VULKANIZM. Vulkan jarayonlari — magmaning Yer ichki qismidate mantiya, yuqori mantiya,YYer pustining tubi to yuzasiga chiqishi bilan boglits bo‘lgan jarayonlar yig‘indisi Bu jarayonlar natijasida yYer yuzasida har xil sharoitda bir qator vulkanlar paydo bo‘ladi. Hosil bo‘lish tarzi va geologik sharoitlarga mansubligiga k,arab, quyidagi turlari ajratiladi: boshlangich vulkanizm, geokinklinal va platforma o‘lkalarida vulkanizm va hokazo.

ВУЛКАНОЛОГИЯ VULKANOLOGIYA — VOLCANOLOGY O‘LKANSHUNOSLIK — vulkanlarning kelib chiqishi, shakli, faoliyati Yer kurrasida va b. sayyoralarda joylanish sonuniyatlari va ular hosil kilgan t. j . lari zsak.idagi fan, V. vulkan harakatini oldindan bashorat qilish, vulkan maxsuloti va enYergiyasini xals xujaligiga tatbik etish va ular bilan boglits bo‘lgan qazilma boyliklarni o‘rganishni amaliy vazifa silib kuyadi. Bundan tapщari, V. vulkanlarning portlash tarzini, davriyligini, lavalar tarkibini o‘rganadi. Kayd qilingan masalalarni o‘rganish uchun o‘lkalarda har xil ilmiy tekshirish laboratoriyalari, institut va obsYervatoriyalar tashkil qilingan.