Abyssal-abissal

67 3
atrofida aylanadi, degan harashlar
o‘rta asrlarda rad etildi va shakkoklik, deb batsolandi.
XVII asr boshlarida I. KeplYer tomonidan sayyoralar harakati sonuni
isbot silinganidan So‘ng gelioqentrik sistema nazariyasi o‘zil-kesil
haror topdi. «Qatgik E. strukturasi
asosan XX asrda seysmologiya yuto‘qlari tufayli aniqlaiadi.
Elementlarning radioaktiv parchalanishi xususiyati kashf etilgach, ko‘pgina fundamental harash va nazariyalarni qayta kurib chitsishga _to‘g‘ri
keldi. J umladan E. eng avval suyus
olov xolatda edi, degan tushuncha urniga E. qattik sovuts zarralardan vuj udga kelgan degan nazariya paydo
buldi. T. j . lari mutlok, yoshini aniqlashning radioaktiv usullari ishlab
chiqildi. Bu esa E. tarixi sancha davom etganini, E. yuzasi va bagridagi
jarayonlarning tezligini aniqlash;
imkonini bYeradi. XX asrning ikkinchi yarmida raketa va So‘n’iy yuldoshlardan foydalanib, atmosfYeraning
yuqori qatlamlari va magnitosfYera
xakidagi tasavvurlar anik shakllandi.

ZEMNAYA KORA — EARTH'S CRUST Yer pusti. Yerning sirtki qattik; koplami bo‘lib,
u yuqori mantiyadan Moxorovichich yuzasi orkali ajralib turadi. Moxorovichich yuzasi dan keyin buy lam a ( \ ,r =
7,8—8,2 km/s) va kundalang (V»—
4,4—4,8 km/s) seysmik to‘lqinlar tezligi keskin oshadi. E. p. qatlamli
Tuzilishiga ega. E. p. ning kesmasi
ikki qismga bo‘linadi: yuqori — cho’kindi qatlam, o‘zgarmagan yoki kam
o‘zgargan (ba’zida vulkan jinslari
aralash masi uchraydi) cho’kindi jinslar va magmatik xamda metamorfik
jinslardan iborat. Sit’alar va okeanlar E. p. bir-biridan keskin tafovut _qiladi. Okean E. p. t. j . larining yoshi 200 mln yil; kurutslikdagi E. p. ning eng hari yotqiziqlarining yoshi 3,7 mlrd. yildan ko‘prok.
Okean tubidagi E. p. ning salinligi
odatda 5—12 km. Uning cho’kindi qatlamining kalinligi bir necha yuz
metr. E. p. ning jipslashgan qismi
ikkinchi va uchinchi okean qatlamlaridan iborat bo‘lib, salinligi 0,5—2
va 4—6 km va seysmik to‘lqinlar tezligi 3,3—5,5 va 6,5—7,6 km/s. Ikkinchi qatlam o‘zining tepa qismida
toleitli bazaltlarning yostitssimon
lavalaridan, pastki qismida esa
dolYeritlardan iborat. Uchinchi qatlam gabbrodan tashkil topgan bo‘lib, eng pastki qismida qatlamlangan pYeridotit uchrashi mumkin. E. p.
ning kurutslikdagi kalinligi 25 dan
to 75 km, gacha, platformalarda —
35—40 km, yosh tog‘ inshootlarida esa
55—70 km. Ximolay va And torlari
ostida salinligi —70—75 km. likdagi E. p. ning Tuzilishida ikkita
asosiy kiem qatnashadi: 1) cho’kindi
jinslardan iborat cho’kindi qatlami;
2) magmatik va metamorfik j inslardan iborat jipslashgan qatlam. Bu
k.atlam odatda ikkiga bo‘linadi: «granitli» va «bazaltli». Seysmik to‘lqinlarning tarsalish tezligi cho’kindi qatlamda o‘rtacha —3—5 km/s, «granitli» qatlamda 5,5—6,5 km/s, «bazaltli» qatlam da — 6,6—7,2/7,4
km/s ga teng. «Granitli» va bazaltli» qatlamlar oraliridagi Konrad
chegarasi doimo ishonchli aniqlanmaydi. Okean va chuqurlikda E. p. ning
oraliri qismlarida utkinchi turlari
chuqurlik turiga va okean turiga
yaqin E. p. lari bo‘ladi. Ularning salinliklari 8—25 km dan iborat.