Abyssal-abissal


Download 1.55 Mb.
bet73/282
Sana12.10.2023
Hajmi1.55 Mb.
#1699475
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   282
Bog'liq
LUG\'AT 185


ZEMLYA — EARTH
Yer. Kuyosh sistemasidagi qatta sayyoralardan biri. Suyoshdan
uzokligi jixatidan uchinchi o‘rinda
turadi. va massasi jixatidan
Kuyosh atrofidagi sayyoralar orasida
beshinchi o‘rinda. E. sayot borligi bilan bizga ma’lum bo‘lgan boshqa sayyoralardan fars qiladi. Xozirgi za ­
mon nazariyalariga ko‘ra E. 'Kuyosh atrofidagi f azoda gaz-chang z^olatda
bo‘lgan kimyoviy elementlarning bir*
biriga gravitatsion yigilishi natij asida 4,5 mlrd. yil mutsaddam paydo bo‘lgan. E. tarkib topib boraetgan
vaqtda radioaktiv elementlarning parchalanishi natijasida ajralib
chiqadigan issiqlik xisobiga uning
ichki qismi asta-sekin sizib, E. mop,-
dasining tarkib buyicha parchalanishiga olib kelgan; oqibatda E. da
xalkasimon j oylash gan turli tarkibdagi qatlamlar hosil bo‘lgan. Bu qatlamlar bir-biridan kimyoviy tarkibi, Tuzilishi, fizik xossalari bilan
fars qiladi. Bunday qatlamlar geosfYera, deb nom olgan. E. ning markazida uning yadrosi mavjud. Uning atrofini mantiya urab olgan. Moddalarning mantiyadan saralanib Yerib
chiqishidan mantiya ustida E. pusti
vuj udga-kelgan. Yerning ichki geosfYeralari «qattits» E. deb ataladi.
«Qattiq» E. dan tash harida tashqi
geosfYeralar — suv sfYerasi (gidrosf Yera) va xavo sfYerasi (atmosfYera)
joylashgan.
E. yuzasining 2/3 qismini Dunyo
okeani egallaydi (361,1 mln. km2 yoki
70,8% ), chuqurlik — 149,1 mln. km2
(19,2% ) ni tashkil etadi. CHuqurlik
olti qatta kiga va ko‘plab orollardan iborat.
E. kurrasining shimoliy yarmida
chuqurlik 39% ni tashkil qiladi, j anubiy yarim kurrada esa chuqurlik
atigi 19% dan iborat. Rarbiy yarim
kurraning ko‘p qismi suv, SHarqiy
yarim kurraning ko‘p qismi esa chuqurlikdan iboratdir.
E. ning eng baland nuqtasi bilan
eng past nuqtasi orasidagi fars hariyb 20 km ga etadi, dunyodagi eng
baland J omolungma chutssisi ()^imolay torlarida) 8848 m bo‘lsa, eng chuqur suv osti botiri — Marsan bot i r i , Tinch okeanda) 11022 m dir.
E. gravitatsion magnit va elektr
maydonlariga ega. E. iing gravitatsion kuchya Oy va So‘n’iy yuldoshlari
E. usti relefining kuya xususiyatlari, haryolar okimi, muzliklar siljishi va b. jarayonlar ham gravitatsion
maydon oqibatidir.
Magnit maydoni E. yadrosidagi
Re—Md ga boy moddaning murakkab
harakatidan kelib chiqadi. E. ning
elektr maydoni sam magnit maydoni
bilan chambarchas boglits. AtmosfYera
va magnitosfYeralarda birlamchi kosmik faktorlar: rentgen, ultrabinafsha, optik va radio nurlari yutila di va boshqa o‘zgarish larga uchraydi, bu esa E. yuzasidagi jarayonlar
uchun muxim atsamiyatga ega. MagnitosfYera va xususan, atmosfYera elektromagnit va korpuskulyar radiaqiyaning
ko‘p qismini to‘tib solib, uning saloqatli ta’siridan tirik organizmlarni saklaydi.
E. Kuyoshdan 1,7—1017 j/sek miqdorida nur enYergiyasi oladi, lekin uning
atigi 50% igina E. yuzasigacha etib
keladi va zaminimizda kechayotgan
ko‘pchilik jarayonlarning enYergiya manbai bo‘lib xizmat qiladi. E. yuzasi.
gidrosfYera, shuningdek, atmosfYera va
Yer pustining E. yuzasiga yaqin qatlamlari geografik sobits yoki landshaft sobigi degan umumiy nom bilan
ataladi. X,ayot geografik sobitsda
paydo bo‘lgan. Tirik modda geologik
kuch sifatida geografik sobitsni tubdan o‘zgartirib yuborgan. )^ayot va biogen ma?;sulotlar tarqalgan sfYera
biosfYera deb ataladi.
E. ning shakli, Tuzilishi va koinotda tutgan urni to‘g‘ri sidagi sozirgi
bilimlar uzoq davrlar mobaynidagi
izlanishlar natij asida tarkib topgan. ^adimgi odamlar E. shaklini
turlicha tasavvur silishgan. Mae.,
avval Yerni yassi deb uylashgan. Birok
odamlar bundan 3 ming yil oldinoq
E. ning kurra shaklida ekanligini
paysaganlar. Ammo ko‘pchilik olimlar
E. ni dunyoning markazi, deb sisoblashgan. E. kurra shaklida, u uz uchi

Download 1.55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   282




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling