Achchiq haqiqat

ESHAK MINGAN XABARCHI

Eshagimning oiar-qolariga ham  qaramay  ketma-! 

xala  bosib,  qamchilab  uchirib  ketyapman.  Bu  xaba 

tezroq  opamga yetkazishim  kerak  otamning  oldiga  •

 

hozir  borib  b oim a y d i,  juda  uzoqda,  qirning  tagi 

Armiyaga  olsa  nima  bo'pti?  Hammaning otasini  olg;

14

---

da,  m ening  otam ni  ham  o lish la ri  aniq  edi-ku! 

Qishlogimizda uch yuz xonadon bor, shu xonadonlardan 

hozir  uch  yuz  yigit  urushga  ketgan.  Har  bir  uydan 

bittadan.  Parpi  buvamning  uch  o‘g‘li  ketgan.  T oig 'on  

xolamning  ikki  o 'g ii,  ukasi  ...hammasi  b o iib   ulardan 

ham uch  kishi  urushyapti,  demak bizdan  ham bir kishi 

borib  urushishi  kerak-da,  sal  kattaroq  boiganimda-ku, 

o'zim   borardim -a,  belim da  qalin  remen,  yelkamda 

o'qdon,  qoiim da  miltiq,  oh  qanday  yaxshi  boiardi-ya! 

Ana  undan  keyin  birortasi  meni  mazax  qilolmagan 

boiardi...  Lekin  bar i  bir  opam javob  bermaydi-da,  men 

ketib  qolsam  idish-tovoqlarni  kim  yuvadi,  ukalarimga 

kim  qaraydi?  Mollar-chi,  xo‘sh,  eshakning  tagini  kim 

tozalaydi?  «Yo'q,  men  urushga  bormayman,  traktorchi 

b o ia m a n »  o ‘ shanda  opam  uyda  qolib  ukalarim ga 

qaraydi, kirniyam  o ‘zi  yuvadi,  yamoqniyam  o ‘zi  qiladi, 

to‘yib-to‘yib  uxlab  oladi,  hozir,  mana  bir  yil  b o iib  

qolyapti,  uyquga  hech  to'ymaydi.

Eshagim  goh  y o ‘rg‘alab,  goh,  chopqillab  boryapti, 

o'zim boisam  har xil  o‘ylar  qanotida olislarga uchaman, 

qarang-a,  dalalar  juda  gashtli  b o iib   ketibdi.  Ariqlar 

b o'yida  o 'tla r  k o'k a rib ,  ch u ch m o'm ala r  gullabdi, 

qizchalar,  ukam  tengi  bolalar  to‘p-to‘p  b o iib   jag‘-jag‘ , 

otquloq  uzishyapti,  k o ‘k  beda  terishyapti.  Kattalar 

ho'kiz  qo'shib,  ot  q o'sh ib   yer  haydashadi.  Ayollar 

chopaymi-chopmaymi  deb,  darmonsiz  ketmon  urib,  yer 

tekislashadi.  Zambilda  tuproq  tashiyotganlar  ham  ko‘p.

-  

Cho‘,  eshagim!  -   deb  xala  bosaman,  eshagim  yana 

yo'rtib  ketadi.

Xayriyat  yaqinginadan  traktorning  tarillagan  ovozi 

eshitilib qoldi. Demak opam shu atrofda. Hozir ko'raman 

uni, hozir!  Lekin bu xabarni qanday aytaman unga, xafa 

b o iib   y ig ia sh g a   tushm asm ikan,  opajonim  hecham 

yigiamasa,  ko'zlarida hecham yosh  ko'rmasam  deyman. 

Hu  ana,  traktor  ham  yaqqolroq  ko'rinib  qoldi,  o ‘xho‘ , 

ishlar kattaku! Traktorga bir y o ia  uch ayol minib olibdi.

15

---

Opam  rulda,  qolganlari  yonida  -   tik  turib  keti, 

mazza  qilib  kataysa  qilishayotganga  o'xshaydi.

Ukalarim beriroqda,  katta  qari  tutning tagidi 

o'tirishgan  ekan.  Robiya  hali  aytganimdek  e 

ikkiga  kiryapti.  0 ‘ shani  ovu n tirib  o 'tiris h  

Zulayho  ataylab  m aktabga  borm aydi.  Z 

bormayaptiku,  deb  bahona  qilib,  Usmon  ham 

•

 

yig'ishtirib  qo'ygan  hisob.  Hozir  hamma  ukala 

tagida jamuljam  b o iib   o'ynab  o'tirishibdi.  Robii 

lab  qolibdi,  dadam n ing  eski  ch op on iga 

qo'yishganidan  bildim.  Zulayho  bilan  Usmon 

to'ptosh  o'yiniga  berilib  ketishibdi.  Omon  ari( 

g'im irlab  endigina  nish  urgan  yalpizlarning 

chimdib  yuribdi.  Ukalarim  o ‘yinga  shunaqangi 

ketishibdiki,  yonginalarida  eshakdan  tushib, 

mahal  tikilib  turdim  hamki,  sezishmadi.  Bir 

Usmon  boshini  ko'tardi:

-   Voy,  akam  kelibdi!  -   deb  irg'ishlab  o'rnidi 

ketdi.  Bilmadim,  negadir  shu  ukamning  mehri 

sal  boshqacharoq.  Bir  xil  bolalarga  o ‘xshab  yig‘ 

otam  yoki  opam  deb  yigiamaydi,  yo'q,  akam,  a] 

deb  yigiaydi.  Bitta-yarimtasi  xafa  qilgudek  boii 

«Hali  qarab  turgin,  Orif akam  kelsin,  ta’ziring] 

qo'yadi»  deb maqtanadi.  0 ‘ziyam yo'rgakdan  chi 

men  bilan  birga,  mening  yelkamda  katta  b o id  

ishonavering.  Usmon  darrov  arz-dod  qilishga  ti

-   Aka,  Zulayhoni  qarang,  qizil  toshlariir 

qo'ydi!

-   Hecham-da,  -   o'zini  oqladi  Zulayho,  -   mei 

o'ynab  yutib  oldim.

-   Sen  g‘irrom  o‘ynaysan!

-   0 ‘zing  o'ynashni  bilmaysan-ku!  -   bo'sh  ] 

Zulayho.  Ovozim izni  eshitib,  ariq  ichida  piy 

yurgan  Omon  ham  oldimizga  yugurib  keldi.

-  Aka,  akajon,  -   deb u ham  arz  qila ketdi, -  ! 

bilan  Usmoningiz  nonimni  yeb  qo'yishdi.

16

---

-  Yo‘g‘-e,  -   dedim  ishonqiramay.

-   Rost,  o ia y   agar,  mana,  ishonmasangiz  qornimni 

ko‘ring, juda  och!  -   shunday  deb  Omon  etagini  ko'tarib 

palapon boigan chumchuq bolaning qornidek qip-qizarib 

irg'ib  chiqqan  qornini  ko'rsata  boshladi.  Yaxshiki, 

cho'ntagimda  bir  kaft  turshak  bor  ekan,  olib  darrov 

ukamga  uzatdim.

-   Zulayho,  nega  uning  nonini  yeb  qo'yding,  -   deya 

urishgan  boidim,  -  yana shunday  qilsang,  seni  eshakka 

mindirmayman.

Om on  men  bergan  tursh akni  ch o'n tagigam i, 

bilm adim ,  qayerigadir  berk itib   yana  arz-dod  qila 

boshladi;

-   Aka,  Usmoningiz  ham  nonimni  yeb  q o ‘yyapti, 

to‘g‘rimi,  Usmon,  yeb  qo‘yding-a?

Ukaginam shunday m oitirab turibdiki, rahmim kelib 

ketganidan,  darrov  cho'ntagimni kavlashtira boshladim. 

Xayriyat,  bir  chekkasida  besh-olti  dona  mayiz  qolgan 

ekan  olib,  chang-chungdan  tozalab,  uzatgan  edim, 

ukaginam  shosha-pisha  uni  og'ziga  soldi-yu,  tomog'iga 

don  tiqilgan  xo'rozdek  ketma-ket  yutinib:

-   Aka,  men  kasalman,  mana,  qornimni  ushlab  ko‘- 

ring,  mayiz yesam  tuzalib  qolaman,  -   deb yolvora bosh­

ladi.

Endi  nima  qilsam  ekan,  cho'ntagimda  hech  narsam 

qolmadi-ku,  bir jihatdan  olganda,  shu  ukaginamga ham 

qiyin,  ayni yeb-ichadigan  payti.  Goh  to'yib,  goh  to'ymay 

kun  bo'yi  dalada,  traktorning  ortidan  ergashib  yuradi... 

Yerdan  dast  ko'tarib  oldim-da,  peshanasi-dan  o'pib:

-  Yur,  oyijonimni  oldiga boraylik -   dedim,  -   ehtimol 

senga  non  olib  qo'ygandir.

Omon nonning daragini eshitib,  tipirchilab qoiimdan 

tushdi-da,  hozirgina  haydalgan  shudgor  oralab  traktor 

tomonga  yugurib  ketdi,  ortidan  o'zim   ham  jo'nadim. 

Yerlarni  traktor  juda  chuqur  haydabdi,  qora  nam 

tuproqdan  hovur  ko'tarilib  turibdi.  Chigirtkalar,  har xil

2

  -  

544

17

---

qurt-qumursqalar  tuproq yuzasiga chiqib  qolgani 

qushlar  g‘ujg‘on  o'ynab,  ularni  ovlash  bilan  ovor

Y o‘q,  men  yanglishgan  ekanman,  opamning  ; 

o'tirganlar  kataysa  qilgani  chiqqan  qizlar  emas 

shogirdlari  ekan.  Bittasi  eri  urushga  ketayot 

b o 'y n ig a   osilib  y ig ia b ,  h am m an in g  dilini 

Qumrinisa  opa,  ikkinchisi  eridan  yaqindagina  til! 

bilan ikkita jun ro'mol solingan posilka oigan Muh 

xola.  Mukarram  xolamning  ham  emizikli  bola; 

0 ‘sha  bolaga  ham  qarab  yurgani  uchun  ro'mol 

bittasini  Zulayhoga  hadya  qilgan.

T ra k to r  m arzaga  yaqin  kelib  to 'x ta d i. 

mashinaning  rulini  Mukarram  xolamga  berib, 

ingalab  yigiab  turgan  chaqalogini  qoiiga  oldi-di 

avaylab  sekin-asta yerga  tusha  boshladi.  Mashirn 

ketgacb*  ftnchagacha  ortidan  tikilib  turdi.  Xud 

paytda negadir  chaqaloq  ham jim  b o iib   qoldi.

-  Bari bir to‘g‘ri haydashni uddalay olmayapti, 

opam  xuddi  uh  tortgandek  qilib.  Men  opajonimga 

qoldim, juda  uzoq tikildim.  Shu  turishida u  ayol  1 

hecham o'xshamaydi, oyog'ida juda, juda ham og'ii 

etik erkaklarning paxtali shimi, egnida serpaxta fi 

boshida  quloqchin,  yuzlari  kir,  q o ila r i  moy... 

tezroq  katta  b o ia   qolsaydim,  trakorni  o ‘zim  bosl 

opamni  hecham  ishlatmagan  boiardim .

Opam marzaga, qalin tuproq ustiga o'tirib, huzi 

esnadi-da,  Omonni  tizzasiga  oldi.  Cho'ntagida 

qochib, uqalanib ketay-uqalanib ketay deb turgan î 

non  olib ,  unga  uzatdi.  K eyin,  «bugu n  vaq 

kelibsanmi,  o'giim »,  deb  menga yuzlandi.

-   0 ‘zim...  -   dedim-u,  u  y og in i  aytolmay  che 

qoldim.

-   Sholini  tuydingmi?

.  -   Tuydim.

-   Qatiq  uvitdingmi?

-  Uvitib  qo‘ydim.

18

---

-   Makkani  nima  qilding?

-   Tomga yoyib,  yarmini  uqaladim.

-  Ajoyib  o'giim   bor-da,  kel,  peshanangdan  bir  o'pib 

qo'yay,  barakalla!  Yaxshiyamki,  esim  yo'qligida  seni 

tug'ib  olgan  ekanman...

Shu  paytda  negadir  juda,  juda  ham  g'alati  b o iib  

ketdim.  Tom ogim ga  iliq  bir  narsa  tiqilgandek  butun 

vujudim  bo'shashib  ketgandek  boidi,  yigiab  yubordim.

-   Ie,  tentak,  nega yigiaysan?.

-  Ona!

-  Nima gap  o‘zi?

-   Xafa  boimaysizmi?

-  Nega xafa boiar  ekanman!

-  Yigiamayman,  deb  so‘z  bering!

-  Awal  ayt-chi!

-  Yo‘q,  awal  so‘z  bering.

-  Ha,  aka so‘z berdim.

-   Otamni...  -   dedim-u,  yana  y ig ia b   yubordim,  -  

urushga  olib  ketar  ekan.

Yo‘q,  opam  xafa  boim adi,  bir  qalqidi-yu,  jim  b oiib  

qoldi,  chaqiruv  qog'ozini  hijjalay-hijjalay  o‘qib  chiqdi- 

da,  bir  so‘z  demay  menga  qaytarib  berdi.  So'ngra  shu 

paytda  huzur  qilib  non  chaynayotgan  Omonning  kir 

boshiga  yuzim  bosib,  o‘y  surib  ketdi.  Nimalar  haqida 

o'ylayotgan  ekan,  har  qalay  xursand  emas,  boim asa 

ko'zini  mendan  olib  qochmasdi...

Otamning oldiga,  qirga joiiaydigan boidim ,  hali erta, 

kech  kirguncha  bemalol  borib  kelsam  boiadi.  Ochig'i, 

otam  ishlayotgan joy  bu  yerdan  uncha  uzoq  ham  emas. 

Uchta qishloqning odami uchta qishloqqa suv beradigan 

anhorni  kovlashyapti.  Anhor  suvi  yozda  loyqa,  bo'tana 

boiib  qoladi.  Quyqa  tashlab,  ariqlarni  ko'mib  yuboradi, 

bahorda kovlashmasa, yozda katta suv haydab boimaydi.

Anhorga  tezgina  yetib  bordim.  Tabelchilar  har  bir 

kishining  chekini  alohida-alohida  qilib  oichab  beribdi. 

Ketmonchilar  katta  anhor  ichiga  tushib  olib,  yuqoriga

19

---

qum,  shag'al  otishyapti,  otam n ing  oldiga  i 

M u rodxon   aka  boshlab  bordi.  U  ch a q iriq  

kelgan in i  eshitib,  baribir  P olv on   to g 'a n i  i 

olishmaydi, u hozir to‘rt-besh norma ishlayapti, i 

kadan  yana  uch-to‘rt  kishi  ketib  qolsa,  kolxozi 

yotib qoladi,  deb qo'ydi.  Chindan ham boshqalai 

besh  metrdan  oich ab  berilgan,  otamning  che) 

naq  yigirm a  m etrcha  keladi,  uniyam   tuga 

qo'yibdi.  Otam  shoshmasdan,  bir  m e’yorda  tí 

yuqoriga  qum  irg'itardi.  Q o iid a g i  katta  ke< 

ustaga o‘zi buyurtirib  oigan.  Bu  ketmonda bosh 

chopolmaydi,  naq  supraday  keladi,  og'ir,  jut 

Murodxon  tog'a  bir  oz  kuzatib  turdi-da:

-  Polvon  tog'a,  sizga eshak mingan xabarchi

-  deb  qo'ydi.

Otam ketmon urishdan to'xtab, sopiga ko'ksii 

b izg a   qaradi.  M enga  k o 'z i  tu sh gach ,  naj 

kulimsirab  qo'ygandek  boidi.  Peshanasi  terlab 

chuqur-chuqur  nafas  olyapti,  to'nining  etagini 

beliga  qistirib  oigan.  Negadir  bir  yengini  c 

bilagini  ham  yalang'ochlab  olibdi.

-   Orifjonmisan? -   dedi  nihoyat  dadam.

-  Menman,  ota.

-   P olvon   tog 'a ,  bu  yoqqa  chiqavering, 

aralashdi  tabelchi,  -   muhim  bir  gap  chiqib  qolc

Otam,  chekimdan  ozginasi  qoldi,  bir  y o ia  

chiqaman  deb  ko'nmadi...

Anhordan  chiqqach,  men olib borgan xabam: 

«Qara-ya,  Murodxon,  shu  bugun  tushimda  h{ 

b o iu v d i,  oq  ot  m inib  kun  b o ta r  tom ongi 

ketayotgan emishman», -  deb qo'ydi. So'ngra bosl 

narsa  demay,  goh  burnini,  goh  chakkasini 

kulimsiragancha  uzoq jim  turib  qoldi.