Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik


Download 6.03 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/107
Sana02.11.2023
Hajmi6.03 Mb.
#1740289
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   107
Bog'liq
Z. Toxirov - Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik mahorati

tashviq, da'vat terminlarining m a’no ifodasi undamoq, targ'ibot 
terminining m a’no ifodasi tarqatmoq, yoymoq. Shuni e ’tiborga 
olgan holda ommaviy-siyosiy matnlarda ulami farqlash ham 
t o ^ 'r i, o ‘z o ‘m ida q o ‘lIash talab etiladi. Ommaviy-siyosiy asarlar 
agar mafkuraviy b o is a , ularning asosiy maqsadi shaxsda muayyan 
qadriyatlarga ishonch hosil qilish (ishontirish)dan iboratdir.
Shaxsning ishonchi nimalarga asoslanishi - ilmiy bilimgami, 
tunnush 
tajribasigami 
yoki 
e ’tiqodiy 
(ko‘r-ko‘rona) 
ishontirishlargami ekanligiga ko‘ra, ilmiy, tajribaviy va aqidaviyga 
ajratiladi.
Shaxs ongiga ilmiy mafkurani singdirish siyosiy tashviqot va 
targ‘ibot tufayli mumkin b o ia d i. Albatta, bunday adabiyotni 
ham ma birday tushunavermaydi. Chunki, unda ilmiy, siyosiy 
terrain (so‘z) va birikmalar ko‘plab uchraydi. Shunga k o ‘ra, 
ommaviy-siyosiy asar qo‘lyozmasini tahrir qilishda har bir termin 
barchaga birday tushunarli bo‘lishi uchun ilmiy-ommabop 
uslubdan foydalanish, ba’zi terminlar m a’no ifodasining izohini 
berish 
maqsadga muvofiqdir. 
Masalan, 
elektorat - ovoz 
beruvchilar, saylovchilar; legitim - qonuniy; ekstremizm - о ‘ta 
qarshi (mafkura, siyosatda).
Targ‘ibot mavzularidagi adabiyotlami ikki guruhga ajratish 
mumkin. Birinchi guruhni mafkura, siyosat bilan hali yaxshi tanish 
b o ‘lmagan o ‘quvchilar - asosan yoshlar, yuqori sinf o ‘quvchilari, 
talabalar, m a’lumoti oliy boMmagan katta yoshdagilar tashkil etadi. 
Yuqorida qayd etilganidek, terminlaming izohini berish ana shu 
guruhdagilar uchun muhimdir.
Ikkinchi 
guruhni 
tashviqot, 
targ‘ibot 
ishlari 
bilan 
shug‘ullanuvchilar, siyosiy o ‘quvni olib boruvchilar, ziyoliiar, 
falsafa, huquq, m a’naviyat-m a’rifat, davlat va jam iyat tuzilishi 
bo ‘yicha 
malaka 
oshirish 
muassasalari, 
matbuot 
xizmati, 
jamoatchilik bilan aloqalar, fuqarolik jamiyati qurilishi institutlari 
xodimlari tashkil etadi. Shu narsa ayonki, ommaviy o ‘quvchini 
ijtimoiy-siyosiy muammolar, albatta, qiziqtiradi. Ular iqtisodiy,
44


ijtimoiy masalalar b o ‘yicha olib borilayotgan joriy siyosat xususida 
m a’lumotlarni 
adabiyotlardan k o ‘ra ancha tezkor b o ‘lgan 
manbalardan - gazeta, jurnal, radio, televideniya, internetdan 
oladilar. Lekin ular ommaviy-siyosiy adabiyotdan chuqur
mazmundor m a’lumotga ega bo‘lishni istaydi.
Bundan shunday xulosa chiqadi, demak, ommaviy-siyosiy 
adabiyotlar gazeta, jurnallardan, axborot elektron vositalaridan 
sezilarli darajada farqlanishi lozim.
3-§. T ash v iq iy -targ ‘ibiy ad ab iy o tla r - ilmiy m a fk u ra 
yetkazuvchi tu r sifatida
Tashviqiy-targ‘ibiy adabiyotlar, 
garchi 
ommaviy-siyosiy 
atalsa-da, ilmiy-ommabop adabiyotlar bilan um um iyjihatlarga ega, 
chunki 
u ommaga ilmiy mafkurani yetkazadi. Jamiyatda 
mafkuraviy vazifani bajaruvchi fanlar - falsafa, siyosatshunoslik 
(politologiya), jam iyatshunoslikka xos k o ‘p jihatlar boshqa nazariy 
fanlar tarkibida uchraydi. Ular ham targ'ibiy mazmunga ega.
Shuni alohida ta'kidlash joizki, ommaviy-siyosiy adabiyot 
ham, ilmiy-ommabop adabiyot ham o ‘z tarkibiy qismlari -
mohiyati, usuli, asos materiallari, nazariyasini term inlarda ifoda 
etadi.
Ommaviy o ‘quvchiga m o ‘ljallangan adabiyot terminlar va ular 
orqali bayon etiladigan nazariy m ateriallar bilan to id irib
yuborilgan b o ‘lmasligi kerak. Berilayotgan material mohiyatiga 
ko‘ra ikki xil - tavsifly va nazariy b o ‘lishi mumkin. Har ikki holda 
ham matn o ‘quvchi uchun tushunarli b o ‘lishi kerak. Buning uchun 
matn omm abop usulda bayon etilishi lozim.
M uharrir ommaviy-siyosiy asar matnining tahriri bilan 
shug‘ullanar ekan, barcha terminlar o ‘quvchi uchun tushunarli 
bo‘lishiga 
erishishi 
shart. 
Shundagina mohiyati, 
maqsadi, 
auditoriyasiga ko‘ra, o ‘zi taalluqli b o ig a n turga mansubligini 
saqlaydi.
Keng ommada g ‘oyaviy-siyosiy e ’tiqodni shakllantirish 
niualliflardan (xususan, muharrirdan) mavjud hayotga to'g'ridan
45


to ‘g ‘ri nazar tashlashni, avvalo, uning siyosiy tomonini to ‘g ‘ri 
idrok etishni talab qiladi.
Har qanday tur adabiyotni adabiy tahrir qilish umumiy va 
maxsus maqsadda 
amalga oshiriladi, Qaysi tur adabiyot 
b o ‘lishidan qat’iy nazar uslubiy savodlilik, soddalik, aniqlik, 
tushunarlilik, lo‘ndalik, qiziqarlilik, mantiqiylik, bayondagi o ‘ziga 
xoslik muhim jihatlar hisoblanadi.
Ommaviy-siyosiy adabiyotda, albatta,, ilmiy material - dalil, 
tushuncha, qonunlar, nazariy fikrlar aks etadi. Ular ommaviy 
o ‘quvchi uchun birday tushunarli bo‘lishini uslubiy betaraf, kitobiy 
so‘zlar, iboralar, terminlar ta’minlaydi. Bayon, asosan, uchinchi 
shaxs tilida boradi. Mafkuraviv, siyosiy terminlar asosiy til 
unsurlari bo'lib hisoblanadi: milliy qadriyatlar, mentalitet, 

Download 6.03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   107




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling