Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

mumkin. Bunda uning asosi ellipsisga uchraydi. Xususan, и 
о ‘xshatishform anti, о ‘xshatish etaloni va sub ’ektdan tarkib topadi. 
O'xshatish konstruksiyasi asosining ellipsisga uchrashi ham 
m avjud qonuniyatga ко ‘ra bo ‘ladi. Odatda, birikmalar komponenti 
ellipsisga uchrar ekan, и hamma vaqt hokim komponent hisobiga 
bo'ladi. 
Tobe komponent esa aktualizator sifatida hokim 
komponentning semantikasi va grammatik vazifasini o ‘z ustiga 
oladi. О ‘xshatish konstruksiyalarda absolyut tobe kom ponent esa 
subyekt uchun tobe, etalon uchun hokimdir. Shuning uchun etalon 
aktualizator bo'lib, uning hokim komponenti - asos ellipsisga 
uchraydi. Natijada, etalon subyekt bilan boshqaruv bog ‘lanishiga 
kirishadi. Boshqaruv uchun gram m atik vosita vazifasini о ‘xshatish 
ferm antining о ‘zi о ‘taydi ”15.
Tilshunoslikning semasiologiya qismiga oid yuqoridagi 
matnda sohaga oid bir qancha terminlar uchraydi. Bular -
15 Tohirov Z. T. Pragm atik sem a. - Т.: Zarqalam , 2004 - 13-b.
38

---

konstruksiya, komponent, asos, ellipsis, form ant, etalon, subyekt, 
aktualizator, semantika, grammalika; birikmalar - o'xshatish 
konstruksiyasi, o'xshatish form anti, o'xshatish etaloni, hokim 
komponent.
M azkur terminlar, asosan, tilshunoslikning semasiologiya 
qismi b o ‘yicha mutaxassislar uchun tushunarli bo‘lishi mumkin. 
Keng doiradagi, hatto m a’lumoti boshqa soha bo‘yicha oliy 
bo‘lganlar ham gap nima xususida ekanligini anglay olmasliklari 
mumkin.
4-§. T crm in la rn in g s o h a la ra ro qoMlanishi
Muayyan sohaga oid terminlaming ayrimlari boshqa sohalarda 
ham uchraydi. Masalan, konstruksiya (muhandislik, arxitektura va 
b.da) etalon (o'lchov bilan shug‘ullanuvchi sohada), subyekt 
(falsafa, iqtisodiyot va b.), komponent ( ximiya, dorishunoslik va 
b.), hokim (siyosat, davlat qurilishi, qonunchilik va b. sohalarda) 
ham 
qo‘llanadi. 
Ulardan 
faqat 
o ‘z 
atash 
m a’nosidagina 
foydalaniladi 
(ko‘chma 
m a’noga 
ega 
bo‘lmaydi) 
va 
q o‘llanilayotgan sohasigagina aloqador m a’lumot (xabar) ni 
yetkazishga xizmat qiladi.
Mabodo, matn tarkibidagi tilshunoslikda ham qoMlanadigan 
tenninlam ing m a’no ifodasini berish yoki terminlami kalkalash 
orqali matnni ilmiy-ommabop uslubga o ‘tkazishga to ‘g ‘ri kelsa, 
shunga muvaffaq b o ‘linsa ham ular (terminlar) o ‘z vazifasini 
o ‘tamagan, y a ’ni tub axboriylik xususiyatini yo‘qotgan bo'ladi. 
Quyidagi tenninlar m a’no ifodasiga e ’tibor beraylik:
K onstruksiya - lotincha, aynan - tuzulish. Tilshunoslikda - “til 
birliklarining nutqda grammatik xususiyatlari asosida o ‘zaro 
birikishi bilan tashkil topgan sintaktik butunlik” 16:
K onstruksiya - tuzilish, qurilish.
1) 
qurilma, biror tuzilma, inexanizm va sh.k.laming qismini 
tashkil etuvchilarining o ‘zaro joylashuvi; shunday tuziiishli 
qurilma, mexanizm va sh.k. (masl, k o ‘prik -k; temirbeton k.); 
1 ь
16 Х ож иев А. Лингвисгик-гермий'ларнинг 
и з о х л й
' j i y r a T H . 
-^T .: У китувчи, 1 9 8 5 .-4 5 -6 . ' 5,1
39

---

2) 
tilshunoslikda - sintaktik (kamdan kam holda morfologik) 
butunlik, muayyan grammatik xususiyat mavjudligiga ko‘ra, 
qoidalar asosida til birliklarining nutqda birikishi natijasi17.
Ellipsis -  yunoncha, tushish, tushirilish. Tilshunoslikda - nutq 
unsurining tushib qolishi. Nutqda ellipsis turli maqsadlar bilan 
(masalan, tejam talabi bilan) yuz beradi. Undan, odatda, uslubiy 
vosita sifatida foydalaniladi. Masalan, Ilm lilar ко ‘paysin, ilmsizlar