3-§. 0 ‘quv adabiyoti tahririda til va uslubga rioya etish
Darsliklar uslubi masalasi ham ancha murakkab hisoblanadi. U
qanday b o iish i kerak? llmiym i yoki ilmiy-ommabop?
Bu masala, avvalo, darslik kimlarga m oijallanganligiga
b o g iiq . Darslik bo shlan g ieh ta iim o ‘quvchilariga m oijallangan
b o is a , uning uslubi obrazli va his-hayajonli (emotsional) b o iish i
kerak. Bayon o'quvchilar yoshiga yarasha uslubiy bo‘yoqdor
b o iish i bilan birga matnda umum iste'moldagi so ‘zlar asosiy
o ‘rinni egallashi kerak. Darslikda xalq iboralari, og'zaki ijod
namunalari (maqollar, matallar, ertak, rivoyatjdan foydalaniladi.
Masalan: Kunlctrdan bir kuni..., shunday qilib, bundoq qarasa, gap
desa qop-qop.., so ‘rab о 'rgangan olim, izlaganga to leyo r va h.
Maktabning yuqori sin f o ‘quvchilari uchun m oijallangan
darsliklarda (gumanitar fanlarda umumiy m a’no ifodasiga ega
so ‘zlar, terminlar k o ‘proq uchraydi. Adabiyot va boshqa gumanitar
fanlar bo‘yicha darsliklarda uslubiy b o ‘yoqqa ega m a’noli so ‘zlami
anchagina uchratish mumkin. Ular, albatta, fanning turiga muvofiq
tarzda miqdor jihatidan farqlanadi.
Boshqa tur, y a ’ni tabiiy fanlardan darsliklarda bunday so ‘zlar
tobora kamayadi, uslub faoliyat bilan b o g iiq uslubga, hatto ilmiy
uslubga, “ ilm tili”ga yaqinlashadi (terminlar, ramziy unsurlar
qo ilan ad i. asar tili muayyan shakiga tushgan tilga aylanadi).
Masalan, tenglama, formula, eritma, qarshilik kuchi, ishqor,
xlomidomonada, qo'ltiq, burun, katalizator va h. Terminlar
matematika, kimyo, tlzika, biologiya. geografiyadan darsliklarda
faqat o ‘zi taalluqli fanga oid fikmi ifodalashga xizmat qiladi.
58
Yuqoridagi terminlardan qo'ltiq va burun anatomiyada ham,
geografiyada ham terminlik vazifasini o ‘taydi. Masalan, inson
Do'stlaringiz bilan baham: |
