Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

54

---

ijara turi, barter — muvoza, birja — ulgurji yoki xalqaro savdo 
shakli, ко ‘tara bozor, ferm er -fe rm a egasi va h.
Albatta, ilmiy nutqga o'zlashgan va o‘zlashayotgan barcha 
terminlarning izohini matn ichida berilishi o ‘quvchini chalg‘itadi. 
uning asosiy e ’tibori terminlarni o ‘zlashtirishga jalb b o ia d i. 
Shuning uchun bugungi kunda o ‘quv adabiyotiga izohli lug‘at ilova 
qilish y o ‘lga qo‘yilgan.
M uharrir tahrimi o ‘quv adabiyotining m uallif tomonidan 
tugallangan q o ‘lyozmasida amalga oshiradi. Lekin uni hali darslik 
yoki o ‘quv q o ‘llanma deyish juda to ‘g ‘ri emas. U hali nashriyot 
xodiinlarining birgalikdagi ishlashlariga muhtoj.
Ayniqsa, darslik tahrir jarayonidan o ‘tishi alohida ahamiyatga 
ega. Darslik ta ’limning qaysi turiga mo'ljallanganligi, bayoni, 
uslubi va nihoyat tenninlarning qo‘llanishiga ko‘ra maqsadga 
muvofiqligi ayni mana shu tahrir jarayonida ayon bo'ladi.
M uharrir darslikni tahrir qilishga kirishishdan oldin uning fan 
programmasiga 
mos 
ekanligini 
baholaydi. 
0 ‘quv 
rejada 
ko‘rsatilgan soatga asosan hajmi tekshiriladi, hajm ortib ham 
ketmasligi, kam b o ‘lmasligi ham kerak. Terminologiya masalasi 
ham muharrir e'tiboridan chetda qolmasligi lozim. Ba’zan o‘z tilga 
oid termin o ‘zga tildagi termin bilan izohlanadi. Masalan:
N avkar (m o‘g ‘.) - 1) m o‘g ‘ullarda jatnoa tuzumi buzilib, 
feodal munosabatlar rivojlana boshlagan davr urug‘ va qabila 
boshliqlarining drujinachilari. Bora-bora N. virik feodallaming 
vassallari b o ‘lib qolganlar; 2) navkarlar m o‘g ‘ul xonlari va 
beklarining shaxsiy soqchilari boMib, ulam ing turn xizmatlarini, 
masalan, otga mindirib-tushirib qo‘yish, o ‘tovga kirganda namatni 
ochib turish ishlarini bajarar cdi. N.lar xonning boqimida b o ‘lib, 
bora-bora uning yordamchisiga aylanar va urushga chaqirilgan 
ko‘chmanchilardan tuzilgan ayrim otryadlaming boshlig‘i b o ‘lib 
olar edi; 3) N. oldingi va 0 ‘rta Osiyoda XI1-XIV - asrlarda 
“xizmatkor” m a’nosida ishlatilgan18.
lb Shoabtlurahmonov Sh. Asqarova М., Hojiycv A. va b. Hozirgi o^zbck adabiy tili. i qism. 
Pedogogika instiliitining ftlologiya fakulteti sfudentlari uchun darslik. - Т.: 0 ‘qituvchi, 1980. - 158-bet.
55

---

Darslikdan olingan m azkur parchada ayrim terminlar o‘rinsiz 
qo‘llangan. Abriviaturaga chaqirilgan ncivkar termini birinchi 
izohda drujinachilar termini bilan izohlanadi. Har ikkisi ayni bir 
m a’no ifodasiga ega emas bo‘lib, yana biri (navkar) birlikda, 
ikkinchisi (drujinachilar) ko'plikda. Bundan tashqari navkarlar 
turkiy hukmdorlarning xos soqchilari vazifasini bajarganlar. 
Drujinachilar esa yevropalik hukmdorlarning qurolli otryadi 
b o ‘Igan.
Matndagi otryad termini ham o ‘rinsiz. Vaholanki, umuman, 
turkiylarda otn-ad b o ‘lmagan. Xullas, har ikki termin m uallif 
tomonidan, hech bir o ‘ylab o ‘tirmay, matnga kiritilgan. Bundan 
tashqari