Adabiyod tanqid va adabiyodshinoslik

T a r j i m a sh u n o s l i k - badiiy adabiyotlar o'rtasida muhim ahamiyatga egadir. Tarjima bu adabiyotlar o'rtasidagi elchi, tilmoch. Tarjima tufayli yozuvchilar boshqa adabiyotlarni o'rganadi. Tarjima adabiyotlarni boyitadi. Tarjimon tarjimani tahlil qiladi, tarjimada har qanday iboralar ham tarjima qilinmaydi. Buning o'ziga xos xususiyatlari, tamoyillari bor.
Tarjima bu san’atdir, bu ijoddir. Bu asarni o'girish emas, balki boshqatdan yaratishdir.
Tarkibiy qism va boshqa sohalardan tashqari, adabiyot haqidagi fanning yordamchi sohalari ham mavjud:
Matnshunoslik - badiiy asarlarning variantlari, nusxalari va turli qo'lyozmalarini solishtirish asosida originalga yaqin bo'lgan matnni tiklaydi, xatoliklarni bartaraf qiladi, keyin kiritilgan o'rinlarni topib, originalni ulardan tozalaydi va tushib qolgan o'rinlarni to'ldiradi. Masalan, «Maxabxorat»ning matni 1919-1967 yillar davomida olib borilgan tekstologik tadqiqot natijasida tiklangan. Bu ishni mashhur hind olimi R.G.Bxandarkar boshqargan. Buning uchun 1250 ta qo'lyozma o'rganib chiqilgan. SHulardan 734 tasi tanlab, asos qilib olingan. Katta hajmda 13 ming betdan iborat tanqidiy matn nashr etilgan. Tanqidiy matn 100 ming shlok (1 shlok 2 misra), ya’ni 200 ming misraga yaqin.
Manbashunoslik - adabiyot tarixi, nazariyasi, adabiy tanqid, ayrim yozuvchilar, adabiyotshunoslikning ma’lum muammolariga oid ilmiy, tanqidiy manbalarni to'plashdir. Manbashunoslik bu manbalarni topish, qidirish, ro'yxatlarini tuzish, sistemalashdan iborat. Ilmiy ish qilishdan oldin ham manbalar to'planadi. Bunda ayrim masalalarning tarixi, fanning tarixi, jumladan, adabiyotshunoslik tarixi o'rganiladi.
Atributsiya - muallifi noma’lum manbalaming muallifini aniqlashdir. Masalan, Xomer masalasi, SHekspir masalasi, Lutfiyning «Gul va Navro'z» asari, Durbekning «Yusuf va Zulayho» dostoni va boshqalar.
«Yusuf va Zulayho» dostoni an’ana bo'yicha Durbekniki deb kelinadi. Frantsuz olimi E.Bloshe doston Navoiyniki deydi. D.Voronskiy dostonni Ulug'bekka nisbat beradi. Afg'on olimi Juzjoniy Homidiy Balhiyga nisbat beradi. 1979 yilda M.Diyoriy dostonni YOdgorbek Jahonmulk o'g'liniki deydi. J.Lapasov XU asr shoiri «Sozlar munozarasi» asarining muallifi Ahmadiy bo'lsa kerak, - deydi.
YOki «Gul va Navro'z» dostoni Lutfiyga nisbat berilgan. Lekin tadqiqotlar doston Haydar Xorazmiy qalamiga mansubligini to'la tasdiqladi.