Adabiyod tanqid va adabiyodshinoslik

F o l p k l o r sh u n o s l i k - xalq donoligidir. Folpklor atamasi ham keng, ham tor ma’noda ishlatiladi. Keng ma’noda folpklor og'zaki adabiyotdan tashqari xalq og'zaki musiqasi, tibbiy fikrlarni, urf-odatlarni ham o'z ichiga oladi. Tor ma’noda esa, og'zaki badiiy adabiyot ma’nosini beradi.
Folpklorshunoslik - xalq og'zaki badiiy ijodini o'rganuvchi fandir. Folpklor - xalq dostonlari, qo'shiq, maqol, drama, ertak va hokazolarni bildiradi.
Folpklor bilan yozma adabiyot o'rtasida birlik bor: folpklor ham, badiiy adabiyot ham so'z san’ati bo'lib, hayotni aks ettiradi.
Yozma adabiyot folpklor materialidan foydalanadi, undan oziqlanadi, ayrim g'oya va Shakllarni oladi. Lekin yozuv adabiyoti bilan folpklor o'rtasida ham katta farq bor, bu esa quyidagilarda ko'rinadi:

1. 
   folpklor badiiy ijodning boshlanish davri uchun xosdir. YOzma adabiyot madaniyat tarqqiyoti, yozuvning paydo bo'lishi bilan bog'liq bo'lib, u hayotni aks ettirish uchun folpklordan ko'ra mukammalroq tamoyil va usullardan foydalanadi;
   
2. 
   folpklor jamoa ijodi mahsulidir, uning muallifi yo'q;
   
3. 
   folpklor asarlari muttasil qayta ishlanib, o'zgarib turadi.
   

Adabiyotshunoslik folpklor materiali va folpkloristika xulosalarini hisobga
oladi. Xususan, yozma badiiy adabiyotga folpklor asarlari ta’siri masalalarini o'rganishda adabiyotshunoslik folpkloristika va folpklor asarlariga murojaat qiladi.
Qiyosiy adabiyotshunoslik - o'nlab yillar davomida qatag'on qilindi. Bugungi kunda o'zbek va xorij adabiyoti bor. O'zbek adabiyoti xorijiy adabiyotga etib olishi uchun unga o'zini qiyoslab, undan o'rnak olishi zarur. Qiyosiy adabiyotshunoslik turli milliy adabiyotlarni bir-biriga qiyoslab o'ranadi. Umumiy qonuniyatlarni ochadi. Adabiyotshunoslikni boshqalardan ajratib o'rganishga yo'l bermaydi. Adabiyotning millati bo'lmaydi, milliy xususiyati bo'ladi.
Adabiyotni qiyoslab o'rganish XIX asrda paydo bo'ldi. Gul obrazi eron adabiyotida paydo bo'ldi. Hind adabiyotida esa bulbul obrazi yo'q, balki kakku obrazi bor.
Adabiy ta’sir adabiyot taraqqiyotiga, uning rivojiga muhim ta’sir vositasidir. Adabiy ta’sir adabiyot taqdiriga ta’sir qilmaydi.
Asos solganlar - olmon mutafakkiri I.G.Gerder, ingliz olimi Dj.Denlon (X1U). Dj.Benfeyning hind eposi «Panchatantra»ning olmoncha tarjima nashriga so'zboshisi (1859) qiyosiy adabiyotshunoslik-ning asosiy qoidasi bo'lib qoldi. Rossiyada F.I.Buslaev, A.Vese-lovskiylar qiyosiy adabiyotshunoslikning Shakllanishiga katta hissa qo'shdilar.
Qiyosiy adabiyotshunoslik bir nechta xalq va mamlakat adabiyotini bir-biriga solishtirib o'rganadi. Turli milliy adabiyotlarni bir-biriga solishtirish yo'li bilan ulardan har birining jahon madaniyati xazinasiga qo'shgan hissasini aniqlanadi.
Adabiyotlarni qiyosiy o'rganish natijasida ayrim asarlargina emas, adabiyotning bosqichlari, adabiyotlar o'rtasidagi o'xShashliklar, umumiyliklar aniqlanadi. Ayrim hollarda bunday o'xShashliklar bir-biridan butunlay bexabar adabiyotlar o'rtasida ham uchrashi mumkin. Bunday o'xShashlik tipologik aloqadorlik deyiladi. Bir-biridan o'rganib, o'zaro ta’sir natijasida paydo bo'lgan o'xShashlikka kontakt aloqa deyiladi. Har qanday adabiyot boshqalarning ta’sirisiz, o'z qobig'ida rivojlana olmaydi. Biror adabiyotni ana shunday mutlaq mustaqil qilib ko'rsatish bu mahalliychilik bo'lib, haqiqatga to'g'ri kelmaydi. Biroq o'zaro ta’sir va yaqinlik u yoki bu xalq adabiyotining milliy xususiyatlarini yo'qqa chiqarmaydi. Ammo adabiy ta’sirni hal qiluvchi deb ta’riflash ham to'g'ri emas. Adabiy ta’sir yo'qni bor qilmaydi, balki milliy adabiyot taraqqiyotini tezlashtiradi. SHu bilan birga, bir adabiyotni to'laqonli va hammaga ta’sir qiladigan, boshqa adabiyot esa taqlidi deb qarash to'g'ri emas.